Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі. 2022
Биылғы қаңтар айының соңғы күні Transparency International ұйымы 2022 жылға арналған Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексін (СҚИ) жариялады. Бұл мәліметтер бойынша Қазақстан 180 елдің арасында 101-орынға тұрақтап, 2021 жылғы 37 ұпайдың орнына 36 ұпай ғана жинады. Түсінікті болу үшін: ҚР-мен жадайы бірдей елдер Танзания (38 ұпай) және Малави (34 ұпай). Еске салайық, индексте 0-ден 100-ге дейінгі шкала қолданылады, мұнда 0 сыбайлас жемқорлықтың өте жоғары деңгейіне, ал 100 өте төмен деңгей.
Айта кетерлігі, әлем бойынша орташа СҚИ он бірінші жыл қатарынан 43-ке жетті, бұл көптеген елдердің сыбайлас жемқорлықпен күресте табысқа жете алмайтынын көрсетеді.
Сонымен қатар, ҚР сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша ұпайларын жоғалтып жатқанда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке, ҚР СЖРА ҰСБ 2022 жылғы қазан-қарашадағы зерттеуінде респонденттердің 29,2%-ы толық сенуге болады десе, 2021 жылғы қараша-желтоқсанда 25,1%-ы мұнымен келіспейтінін айтқан. Бұл қызметке сенуге болады деген пікірмен ішінара келіседі, респонденттердің 30,5%, бір жыл бұрынғы 26,3%. Сонымен қатар, антикорға толық сенуге болмайды дейтін респонденттердің үлесі де өсті: 2,8%-дан 3,3%-ға дейін. Қызметке толық сенбейтіндердің үлесі бір жыл ішінде аздап төмендеді: 1,8%-дан 1,6%-ға дейін. Бұл қызметпен ешқашан кездеспегендердің үлесі де төмендеді: 44%-дан 35,5%-ға дейін.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке деген сенімсіздік немесе төмен сенімнің негізгі себебі респонденттердің 35,4%-ы сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің өзі сыбайлас жемқорлық екеніне сенімді. Тағы 34,2% қызмет қызметі азаматтардың құқықтарын қорғаумен емес, көбіне жазалау шараларымен байланысты екенін атап өтті. Респонденттердің 20,6%-ы қызметкерлердің кәсіби деңгейінің төмендігін атап өтті.
Сонымен қатар, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке ішінара немесе толық сенбейтінін айтқан респонденттердің 9,2%-ы сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтен қорқады, ал 8,4%-ы бұрын қызметпен кездесіп, оң нәтиже алмаған.
Сонымен қатар, биылғы қаңтарда ғана сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасағаны үшін 91 адам, оның ішінде пара бергені үшін 31 адам, пара алғаны үшін 22 адам, алаяқтық жасағаны үшін 19 адам, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алғаны немесе иемденгені үшін 8 адам, лауазымдық өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін 5 адам, пара алуға делдалдық жасағаны үшін 5 адам, билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдаланғаны үшін 1 адам сотталды.
Бір жыл бұрын, яғни 2022 жылдың қаңтарында сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасағаны үшін 24 адам сотталған болса, 2020 және 2021 жылдың қаңтарында әрқайсысы 54 адам сотталған.
Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша 2022 жылғы рейтингтегі ең жақсы позицияларды Дания (90 ұпай), сондай-ақ Финляндия мен Жаңа Зеландия (әрқайсысы 87 ұпай) иеленді.
ЕАЭО елдері арасында Армения (46 ұпай және 63-орын) мен Беларусь (39 ұпай және 91-орын) Қазақстаннан жоғары. Transparency International бағалауы бойынша сыбайлас жемқорлықтың нашарлауы Ресейде (28 ұпай және 137-орын) және Қырғызстанда (27 ұпай және 140-орын) байқалады.
Айта кетейік, 2017 жылдан бері қарастырылып отырған елдердің 95%-ы сыбайлас жемқорлық жағдайын қандай да бір жолмен жақсартқан жоқ, ал 2022 жылы елдердің үштен екісінен астамы 50 ұпайдан төмен жинаған сыбайлас жемқорлықтың ауыр деңгейін көрсетті.
