Алматыда рұқсат құжаттарынсыз салынған заңсыз ғимараттарды — клуб үйлерін, мейрамханаларды, сауда орталықтарын және стационарлық емес сауда нысандарын (СЕН) бұзу жұмыстары жалғасуда. Кәсіпкерлердің бұл рұқсатсыз бастамалары қаланың келбетін бұзып, өзіндік сәулеттік келбетінен айырып қана қоймай, тұрғындарға көптеген қолайсыздықтар туғызуда. Алматы әкімдігінің мәліметінше, соңғы бір жылда қала аумағында 500-ден астам заңсыз орнатылған СЕН анықталған. Бүгінгі күні оның 353-і бөлшектелген, қалғандары биыл жыл соңына дейін мәжбүрлі түрде жойылады.
«Алматының қашанда өзінің қайталанбас келбеті болған және әлі де бар. Дегенмен, оның соңғы екі онжылдықтағы тым агрессивті урбанизациясы бейберекет және жекелеген құрылыс, біркелкі және сейсмикалық қауіпсіздік стандарттарын елемеу сияқты күрделі мәселелерге әкелді. Соның салдарынан қаламыз өзінің шынайы келбетін жоғалта бастады», — деді 10 қарашада мегаполисте өткен бірлескен сәулет және қала құрылысы форумында Алматы әкімі Ерболат Досаев.
Алматыдағы қоғам белсенділері мен табиғат қорғау белсенділерінің тұрақты сараптамалық баяндамаларына қарағанда, қаланың бейберекет дамуы көптеген күрделі мәселелерге толы, оларды назардан тыс қалдыруға болмайды. Ғимараттардың тығыздалуы мен көліктер санының көбеюіне байланысты экологиялық жағдайдың нашарлауынан басқа, сейсмикалық қауіптер мен инженерлік және әлеуметтік инфрақұрылымға жүктеменің артуы алаңдаушылық туғызады.
Мойындау керек: Алматы әкімдігінің өкілдері тұрғындардың арыз-шағымын жерге тастамайды. Қалада қоғамдық қабылдау, байланыс орталығы, қала құрылысын бақылау басқармасына тікелей желі құрылып, салынып жатқан нысанның құқықтық жағдайы туралы ақпарат алуға болады. Сол жерге арыз жазып, салынып жатқан кез келген нысанды жоспардан тыс тексеруді сұрай аласыз. Басқарма мамандары арқылы адам пәтер сатып алғысы келетін көпқабатты үй құрылысының заңдылығын тексеруге болатыны маңызды. Өйткені, көпқабатты үйлерді заңсыз салу деректері Алматыда да аз емес. Мұндай соңғы жағдайлардың қатарында Orda City, «Швейцария», «Граф», «Французский дом» және т. б. бар. Рұқсатсыз құрылысқа кірісетін осындай өз-өзіне сенімді «бизнесмендермен» мемлекеттік органдардың жұмыс істеуінің негізгі стратегиясы — ғимараттарды бұзуды талап ету.
Алматы қаласы Қала құрылысын бақылау басқармасының соңғы жылдардағы статистикасы департамент мамандары жылына салынып жатқан нысандарға 600-ден астам жоспардан тыс тексеру жүргізетінін көрсетеді. Ал жыл сайын тексеру барысында жүздеген заң бұзушылықтар анықталады. 2023 жылдың қаңтар–қазан айларында мұндай 1002 дерегі расталды. Басқарманың заңгерлері заңсыз ғимараттарды бұзу туралы 76 талап арыз түсірген. Оның 35-і қанағаттандырылды, қалғандары қаралуда.
Алматының таулы аймақтарын дамыту мәселесі ерекше назар аударуды қажет етеді. Бөлім мамандары 2022 жылдың басынан бері тау бөктеріндегі заңсыз құрылыстың 52 дерегін анықтады: оның жартысына жуығы — 24 — Медеу ауданында, тағы 21 нысан Бостандық ауданында, 7 — Наурызбай ауданында. 20 көпқабатты үйді бұзу туралы сот шешімдері заңды күшіне енді. Клиенттер өз қаражатына заңсыз салынған «Швейцария», «Французский дом», «Граф», «Люксембург» тұрғын үй кешендерін, KHAN, Pine Hill, Domino Life, Rich және басқа да клуб үйлерін бұзуға мәжбүр болады. Толық тізімді мына жерден табуға болады. Егер судьялар қала құрылысын бақылау инспекторларының уәждерімен келіссе, тағы 23 құрылыс нысанына қатысты осындай шешімдер қабылдануы мүмкін.
Бір айта кетерлік жайт, бейберекет, ретсіз, қала құрылысы нормалары мен заңдарының сақталмауы тек Алматыға ғана емес, Қазақстанның көптеген ірі қалаларына да тән. Жақында сенатор Андрей Лукин осы саладағы бұзушылықтарды жария етті. Мамандығы инженер-құрылысшы, бас прокурордың бұрынғы орынбасары еліміздің премьер-министріне жолдаған сауалында мұндай үрдіске уәкілетті органдардың жер кодексін бұзуы себеп болып отырғанын айтады. Атап айтқанда, еліміздің 12 облыс орталығында жер телімдерінің нысаналы мақсатын заңсыз өзгерту және егжей-тегжейлі жоспарлау жоспарларына түзетулер енгізудің 1 мыңға жуық дерегі анықталды. Сенат депутатының айтуынша, Алматы мен Астанада жерлерді жасыл желектер, саябақтар мен скверлер санатынан жеке тұрғын үй құрылысы санатына ауыстыру және мұндай учаскелердің аумағында үйлер салу жағдайлары болған. Астанада жер мәртебесін өзгертудің осындай 138 фактісі анықталса, Алматыда — 7.
Аталған басқа мәселелерге жер ресурстарын басқару саласындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдері жатады. Мысал ретінде Андрей Лукин қажетті сауда-саттық рәсімінсіз жер телімдерін беру деректерін келтірді. Бұл Астана, Көкшетау, Петропавл және Талдықорған қалаларына қатысты. Онда мұндай 550 жағдай тіркелген.
Сенатор орын алған құқық бұзушылықтардың негізгі себебі ретінде «қала құрылысы секторын жоспарлау мен жүзеге асырудың заңнамалық базасындағы жүйелік кемшіліктерді» көреді. Лукин алдағы уақытта заң бұзушылықтарды жою және осыған ұқсас жағдайларды болдырмау үшін жол картасын әзірлеп, қала құрылысын бақылау саласындағы бақылаушы органдарды әкімдіктердің бағыныстылығынан шығарып, Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетіне беру қажет деп санайды.
