Қасым-Жомарт Тоқаев үйдегі зорлық-зомбылық үшін жазаны қатайтуға үнемі шақырады, жақында қыркүйек айында халыққа жолдауында немесе 2019 жылы осыған ұқсас жолдауында президент проблеманы мойындаумен қатар, үкіметке шара қолдануды тапсырды. Содан бері тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері көбейген.
Егер 2018 жылы Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың 24,8 мың оқиғасы тіркелсе, 2021 жылдың қорытындысы бойынша олардың саны 16,9% өсіп, 29 мың оқиғаны құрады. Қазақстан бойынша қоғам назарынан тыс қаншама қайғылы оқиғалардың болып жатқанын айту қиын. Бұл жасырын мәселе және құрбандардың көбі полицияға шағымданбайды.
Қазақстан билігі тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресудің көптеген жолдарын қолданып көрді. Бұл әрекеттерге, сонымен қатар, қылмыстарды декриминализациялау және «ақылға сыйымсыз санкциялар» деген атаққа ие болған қылмыскерлерге ескертулер беру кіреді.
Наурызда Human Rights Watch құқық қорғау ұйымы Қазақстанды отбасындағы зорлық-зомбылықты қылмыстық жауапкершілікке тартуға тағы да шақырды, сонымен бірге мұндай әрекетті алғаш рет жасап отырған жоқ. Соңғысы да емес шығар, қыркүйектегі жолдауында Тоқаев құқық қорғау органдары тұрмыстық зорлық-зомбылықты қылмыстық жауапкершілікке тарту қажеттілігіне күмәнданатынын, өйткені бұл мұндай құқық бұзушылықтардың ашылуының азаюына әкелетінін айтты.
Президент жолдауынан екі күн өткен соң Ішкі істер министрлігі жаңа түзетулер енгізуді ұсынды. Бұл жолы әкімшілік қамауға алу мерзімін ұзарту, құқық бұзушылық қайталанған жағдайда тараптардың татуласу мүмкіндігін алып тастау, жанжалдасып жүрген жанұяларды көше тазалауға жіберу ұсынылып отыр. #NeMolchiKZ құқық қорғау қорының жетекшісі Дина Таңсәрі бұл ұсыныстарды «сырт бейнесін ғана өзгерту» деп сынады.
Қазақстан тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу стратегиясын сынап көру және қателесу арқылы құруда, сондықтан зорлық-зомбылық деңгейі жоғары болып қалуда.
Істері мүлдем тіркелген агрессорлардың басым көбі әкімшілік жазаға тартылады. 2015–2021 жылдар аралығында тұрмыстық зорлық-зомбылыққа байланысты барлық құқық бұзушылықтардың 97,3%-ы әкімшілік жауапкершілікке тартылды, бұл әлдеқайда жеңіл жазаларды қарастырады, ал құқық бұзушылықтардың тек 2,7%-ы қылмыстық жауапкершілікке жатқызылды.
2015 жылдан 2022 жылдың маусымына дейінгі кезеңде Қазақстанда жыл сайын тұрмыстық зорлық-зомбылыққа байланысты 29,3 мыңға жуық құқық бұзушылық тіркелді. Осы кезеңде тұрмыстық зорлық-зомбылық жасағаны үшін жылына 23,6 мыңға жуық адам (80,4%*) әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Сонымен бірге, 2021 жылы zakon.kz сайтының хабарлауынша, сол кезде Ішкі істер министрлігі Әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынбасары Алексей Милюк барлық қозғалған әкімшілік істердің 60%-ы татуласуға байланысты тоқтатылғанын айтқан. тараптардың, бұл ешқандай жағдайда оң көрсеткіш деп санауға болмайды.
Қылмыстық құқық бұзушылықтар өз кезегінде Қазақстанда әлдеқайда аз тіркеледі. Бас прокуратураның құқықтық статистика комитетінің мәліметінше, 2015 жылдан 2022 жылдың қыркүйегіне дейін орта есеппен отбасы-тұрмыстық қатынастар саласында жылына шамамен 752 қылмыстық іс қозғалған. Істердің 84,7 пайызы «Адам өлтіру», «Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру» және «Денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтіру» баптары бойынша сараланған.
ҚР Қылмыстық кодексіне сәйкес, адамға қатысты зорлық-зомбылық қылмыстық құқық бұзушылық деп танылу үшін оның денсаулығына келтірілген зиян орташа ауырлықтан кем емес болуы керек. Бұл денсаулық жағдайының бұзылуының ұзақтығымен анықталады, ол үш аптадан асуы керек. Нәтижесінде, тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаушы отбасы мүшелерінің миы шайқалып, аяқ-қолдарын, жақтарын немесе басын зақымдауы мүмкін, бірақ егер жәбірленуші ауруханада 21 күннен аз уақыт болса (жекелеген жағдай — мысалы, соққыға жығылған әйелде балаларын қалдыратын ешкім жоқ делік), онда бұл жарақаттар жеңіл деп саналады, ал кінәлі тек ескерту алады. Мұндай «ашудың» зорлық-зомбылық құрбандарына қалай көмектесетінін айту қиын, өйткені ҚР-дағы зорлық-зомбылықтың тіпті өте ауыр жағдайлары да ақыр соңында «әкімшілік» болып түзетіледі.
* Үлесті есептеу кезінде сотталғандар санының әкімшілік істердің жалпы санына қатынасы пайдаланылады, алайда, бұл жерде кейбір қателік болуы мүмкін, мысалы, біреу бірден бірнеше іс бойынша сотталған болса.
