Қазақстанда бөлшек сауда көлемінің жыл сайын артуы байқалады. Биылғы қаңтар–қыркүйек айларында көрсеткіш 10,6 трлн теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда құндық мәнде 15,7%, физикалық мәнде 1,4% артық. Бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі ең үлкен үлес Алматы (32,0%), Астана (12,2%), сондай-ақ Қарағанды (8,5%) және Шығыс Қазақстан (6,2%) облыстарына тиесілі.
Бес жыл ішінде бөлшек сауда көлемі 70,2% өсті. Заманауи қоғамда сауданың дамуымен және қызметтерді сату және ұсыну процестерінің жетілдірілуімен сауда жасау орындарын — заманауи супермаркеттер немесе базарлар арасында таңдау тудырады.
Тұтынушылардың жауабы белгілі. Супермаркеттер мен базарлардағы қызмет көрсету сапасын салыстыру ҚР СИМ Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетінің зерттеуі аясында жүргізілді.
Мақсаты қызметтердің жекелеген түрлеріне халықтың қанағаттану деңгейін анықтау болған тұтынушылар арасында жүргізілген сауалнамаға сәйкес, ҚР резиденттерінен кәсіпорындар қызметінің 20 бағытының ішінде ең жоғары баллды супермаркеттер мен дүкендер алды. Жалпы республика бойынша супермаркеттер мен дүкендердің қызметіне қанағаттану деңгейі 87,4%-ды, ал алты облыста 90%-дан астамды құрады.
Бұл ретте нарықтардың жұмысына қанағаттану деңгейі 82,1%-ды құрады, бұл қазақстандықтар бағалаған кәсіпорындар қызметінің бағыттары бойынша жалпы рейтингте төртінші орын.
Бірақ бұл жерде тіпті қанағаттану деңгейі де маңызды емес, керісінше кері көрсеткіш — тұтынушылардың қанағаттанбау дәрежесі маңызды. Бұл жерде ҚР базарлары респонденттердің пікірі бойынша анти-көшбасшылар ондығына енді. Тұтынушылардың 13,3%-ы базарлардың қызметтеріне өте риза емес. Кейбір өңірлерде нарық көрсеткіштері одан да нашар: мысалы, Астанада базарлардың жұмысын респонденттердің 27,7%-ы, Алматыда 23,1%-ы, Жамбыл облысында 22,6%-ы қанағаттанарлық емес деп бағалаған.
Базарлардың қызметінде тауарлар немесе қызмет көрсету сапасының сәйкес келмеуі, сондай-ақ өнім туралы ақпараттың болмауы немесе сатушылардың жалған мәліметтер беруі және т. б. сияқты мәселелер айтылды. Сонымен қатар, базарларда фискалдық чектер жиі берілмейтіні атап өтілді — бұл тұтынушылардың құқықтарын қорғауда даулы мәселелерге әкеледі. Еске сала кетейік: кассалық түбіртек бермеу немесе дұрыс емес сомаға түбіртек беру әкімшілік жауапкершілікке әкеп соғады.
Тұтынушылар жалпы алғанда келесі мәселелерге тап болады:
• санитарлық нормаларды сақтамау;
• фискалдық түбіртек бермеу;
• сатушының қорлайтын мінез-құлқы;
• тауарды айырбастаудан (қайтарудан) бас тарту;
• тауар немесе қызмет сапасы арасындағы сәйкессіздік;
• басқа.
Ал супермаркеттер, күткендей, тұтынушылардың қанағаттанбау деңгейі ең төмен салалардың үштігіне енді — бұл, шын мәнінде, қазақстандықтардың өз таңдауын жасап қойғанын көрсетеді.
Супермаркеттердің тұтынушылар үшін бірқатар артықшылықтары бар.
