Шағын және орта бизнестің дамуы әлемнің барлық елдерінің экономикалық өсуі мен өркендеуінің негізін қалайды. Мысалы, Еуропада шағын және орта бизнес (ШОБ) барлық ЕО компанияларының 99%-ын құрайды. Олар 100 млн-ға жуық адамды жұмыспен қамтып отыр, Еуропаның ІЖӨ жартысынан астамын құрайды және барлық экономикалық секторлардағы қосымша құнның қалыптасуында маңызды рөл атқарады.
ЕО сарапшылары шағын және орта бизнес тұрақты және цифрлық экономикаға көшуге шешуші әсер ететінін, өнеркәсіптік экожүйелердің бәсекеге қабілеттілігі мен гүлденуі үшін маңызды екенін, экономикалық және технологиялық егемендікті және сыртқы күйзелістерге төзімділікті қамтамасыз ететінін атап көрсетеді. Сондай-ақ ресурстарды тиімді пайдалануға және әлеуметтік бірлікке ықпал ететін, климаттың өзгеруі сияқты мәселелерді шешуге және инновациялық шешімдерді таратуға ШОБ көмектеседі.
Біз Қазақстандағы ШОБ сегментінің жағдайын талдадық. Биыл бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша, ҚР-да 2,1 млн шағын және орта бизнес субъектісі тіркелген, оның ішінде 1,9 млн-ы жұмыс істеп тұр, соның ішінде 1,3 млн-ы жеке кәсіпкерлер, 354,3 мыңы шағын кәсіпорындар, 252,2 мыңы шаруа қожалықтары және фермерлік шаруашылық және 2,9 мыңы орта кәсіпкерлік субъектілері.
ҚР-дағы ШОБ саны бойынша абсолютті көшбасшы республиканың қаржы орталығы және мәдени астанасы Алматы қаласы. Алматы ҚР-дағы секторда тіркелген барлық компаниялардың 17%-ын шоғырландырған: 368,6 мың. Сонымен қатар, олардың 315,2 мыңы жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар — былтырғыдан 44,7% көп. Одан кейін Астана (242,5 мың), Түркістан (203,9 мың) және Алматы (134,5 мың) облыстары, сондай-ақ Шымкент (132,4 мың).
Ескерту: Алматыдағы шағын және орта бизнес мамандандырылған даму институты — «„Алматы“ әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ арқылы мемлекет тарапынан қомақты қолдау алады.
Шағын және орта бизнестің табысты жұмыс істеуінің негізі әрқашан қолжетімді қаржыландыру. «Алматы» ӘКК Almaty Business — 2025 бағдарламасы аясында қаладағы ШОБ субъектілеріне тікелей қаржылық және инфрақұрылымдық қолдау шараларын ұсынады.
Қаржылық қолдау еншілес ұйымдар — «Almaty Finance» ЖШС және «MFO Almaty» ЖШС арқылы жүзеге асырылады. Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңінде 29,9 млрд теңгеге 542 жоба қаржыландырылды. Оның ішінде «Almaty Finance» ЖШС 21 млрд теңгеге 90 жобаны қаржыландырып, нәтижесінде 2,1 мың жұмыс орны ашылды, «MFO Almaty» ЖШС — 8,9 млрд теңгеге 452 жобаны қаржыландырып, 1,9 мың жұмыс орнын ашуға септігін тигізді.
Инфрақұрылымдық қолдау Алматы индустриалды аймағындағы өндіріс орындарын және шағын индустриялық аумақтарды орналастыру арқылы жүзеге асырылады. Парктер — өндірістің толыққанды жұмыс істеуі үшін барлық қажетті техникалық жағдайлары мен коммуникациялары бар ғимараттар мен жерлер, бұл кәсіпкерлердің өндірісті іске қосудағы күрделі шығындарын айтарлықтай азайтады. Мұндай парктерде тұрудың артықшылығы — ғимараттарды жеңілдетілген мөлшерлемемен ұзақ мерзімге жалға алуға болады. Алматы индустриалды аймағы аумағында 9,8 мың жұмыс орны құрылып, 376,7 млрд теңгенің 81 жобасы жүзеге асырылды. Сондай-ақ, 11 шағын индустриялық парк іске қосылды — 5 қалада, 6 индустриялық аймақта — 67 резидент орналастырылып, 1,1 мың жұмыс орны ашылды.
Жалпы, Алматыда шағын және орта бизнес саласында жұмыспен қамтылғандар саны қазірдің өзінде 872 мың адамға жетті, бұл былтрығыдан 21% (немесе 151,2 мыңнан астам адамға) көп. Бұл ҚР-дағы шағын және орта бизнесте жұмыспен қамтылғандардың 28,5%-ын құрайды, оның үстіне бұл бірден Алматы қаласының барлық экономикалық белсенді халқының 79,6%-ын құрайды.
Ескерту: бұл көрсеткіштер де республиканың барлық облыстары арасындағы ең күштісі. Салыстыру үшін: Астанада экономикалық белсенді халық арасынан шағын және орта бизнесте жұмыспен қамтылғандардың үлесі 72,8%-ды құраса, қалған барлық өңірлерде, соның ішінде еліміздің үшінші мегаполисі Шымкентте ол тіпті жартысына да жеткен жоқ.
Сонымен қатар, екі облыста — Жамбыл және Ұлытау облыстарында — бұл көрсеткіш 30%-дан аз, бұл халықтың жүйелік маңызы бар ірі кәсіпорындарға жоғары тәуелділігін көрсетеді, бұл жалпы алғанда облыс экономикасы үшін де, осы аймақтардағы жұмысшылар үшін де қауіпті.
Жалпы, биыл бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша, республика бойынша ШОБ субъектілеріне 4,1 млн адам жұмысқа орналастырылды, бұл былтырғыдан 14,4% артық. Алматыдан басқа, Астана (499,4 мың адам) мен Түркістан облысында (279 мың адам) жұмыспен қамтылғандардың саны айтарлықтай азайды.
Биыл бірінші тоқсанда ШОБ өнімдерін өндіру көлемі 13,6 трлн теңгеге жетті, бұл былтырғыдан 30,6% артық.
Алдыңғы қатардағы облыс Алматы қаласы 3,9 трлн теңге немесе 21% қамтамасыз етті. Қаржы орталығында секторда шығарылған өнім көлемі бір жылда 36,1% немесе 1 трлн теңгеге өсті.
Одан кейінгі орында Астана (3 трлн теңге), сондай-ақ Атырау (1,5 трлн теңге) және Алматы (634,5 млрд теңге) облыстары.
Биыл бірінші тоқсанда еліміздің ІЖӨ-дегі ШОБ субъектілерінің жалпы қосылған құны (ЖҚҚ) 8,6 трлн теңгеге жетті. Көрсеткіш былтыр 32,5% болса, биыл рекордтық 36,5%.
Алматыда ШОБ-тың ЖҚҚ 2,6 триллион теңгені құрады: ҚР ШОБ-тың ЖҚҚ-ның 30%-ы және оңтүстік астананың жалпы өңірлік өнімінің (ЖӨӨ) 53,9%-ы.
Сондай-ақ Астана (1,9 трлн теңге), Атырау (996,4 млрд теңге) және Алматы (407,5 млрд теңге) облыстары және Шымкент (352,4 млрд теңге) айтарлықтай көрсеткіштерді көрсетіп отыр.
Ескерту: жалпы, 2022 жылдың қорытындысы бойынша, шағын және орта бизнес субъектілерінің ЖҚҚ ҚР ЖІӨ-дегі үлесі 35,1%, бір жыл бұрын 33,5%, бес жыл бұрын 26,8% және он жыл бұрын бар болғаны 17,1% болған.
Осылайша, Алматы қаласының мысалын келтіретін болсақ, тиімді мемлекеттік қолдау және қолайлы бизнес-ортаны құру шағын және орта бизнестің айтарлықтай дамуына ықпал етіп, бұл өз кезегінде ел экономикасына оң әсерін тигізетінін байқауға болады.
