Азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету — салауатты мемлекеттің негізі және халықтың әл-ауқат деңгейінің тікелей көрсеткіші. 2022 жылдың қорытындысы бойынша, Қазақстанның тұрғын үй қоры 405,2 млн ш. м болды. Оның ішінде 263,9 млн ш. м қалада, 141,2 млн ш. м — ауылда. Сонымен қатар, тұрғын үй қоры түгелге дерлік — 97,7% жеке меншікте, ал тек 2,3%-ы ғана мемлекет меншігінде.
2010–2021 жылдар аралығында тұрғын үйді пайдалануға беруде тұрақты өсім байқалды. Белгілі бір кезеңдерде динамика қаттырақ болды, кей кезде бәсеңдеді. Алайда 2022 жылы бұл көрсеткіш алғаш рет төмендеді: бір жылда 7,4% азайып, 15,7 млн ш. м болды. Ал биылдың алғашқы бес айда пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы ауданы 5,5 млн ш. м, бұл 2022 жылдың қаңтар–мамырымен салыстырғанда 15,4% көп. Оның ішінде 3,1 млн ш. м көппәтерлі үйлер, 2,3 млн ш. м жеке үйлер. Тұрғын үйдің басым бөлігі — 5,1 млн ш. м немесе жалпы ауданның 93,5%-ын жеке құрылыс компаниялары салған.
Өңірлер бойынша биыл тұрғын үйді пайдалануға беруден ең жақсы көрсеткіш Астанада (1,2 млн ш. м), Алматыда (938,7 мың ш. м) және Алматы облысында (397 мың ш. м) тіркелді.
Айта кету керек, ҚР-дағы тұрғын үй құрылысы уәкілетті органдар ұсынатын мемлекет тарапынан айтарлықтай және жан-жақты қолдау алады. Атап айтқанда, тетіктердің бірі — тұрғын үй құрылысы нарығындағы ұсынысты қолдау. Пайдалануға берілген 10 ш. м-дің 9 ш. м-ін жеке құрылыс компаниялары салғандықтан, қолдау осы топқа бағытталған, өйткені сыртқы экономикалық және ішкі күйзелістерді ескере отырып, ҚР-да құрылыс салушылар күрделі проблемаларға тап болуы мүмкін, бұл құрылыс нысандарының тапшылығы мен үлескерлер үшін қауіп тудыруы мүмкін.
СЖРА ҰСБ сауалнамасына сәйкес, соңғы жылдары құрылыс компаниялары саладағы экономикалық жағдайдың нашарлауына тап болды.
Құрылыс ұйымдарының іскерлік белсенділігіне теріс әсер ететін факторлардың ішінде мыналар жетекші орындарға ие:
- материалдардың, конструкциялардың, бұйымдардың қымбаттығы;
- нарықтағы бәсекелестік;
- меншікті айналым қаражатының тапшылығы;
- несиенің жоғары пайыздық мөлшерлемесі;
- инвесторлардың жетіспеушілігі;
- және басқалары.
Елімізде тұрғын үй құрылысын мемлекеттік қолдау тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасы аясында жүзеге асырылады. ҚР-дағы тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы ЖАО облигацияларын сатып алу тетігі арқылы несиелік тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға үлес қосатын Қазақстандық тұрғын үй компаниясы (ҚТК).
Мысалы, 2016 жылдан 2022 жылға дейінгі кезеңде ҚТК жалпы сомасы 958,1 млрд теңгеге жергілікті атқарушы органдардың облигацияларын сатып алды. Осы қаражаттың арқасында 4,9 млн ш. м болатын 74,8 мың несиелік пәтер пайдалануға берілді.
Жеке құрылыс компанияларын ынталандыру мақсатында 2017 жылы «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында (бүгінгі тұжырымдаманың ізашары) олардың несиелері бойынша пайыздық мөлшерлеменің бір бөлігін субсидиялау іске қосылды. 2017–2022 жылдар аралығында құрылыс компаниялары жалпы сомасы 148 млрд теңге несиеге 158 тұрғын үй жобасын іске асыруға субсидиялау шарттары жасалды. Барлық кезеңде төленген субсидия сомасы 10,9 млрд теңге. 2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша, 1,8 млн ш. м тұрғын үй немесе 23,4 мың пәтер, оның ішінде 12 мың пәтер бекітілген бағамен сатылды.
Сонымен қатар, үлестік құрылысқа қатысушылардың құқықтарын, заңды мүдделері мен мүлкін қорғау мақсатында ҚТК 2018 жылдан бастап тұрғын үйлердің құрылысын аяқтауға кепілдік береді. 2018–2022 жылдар аралығында компания жалпы сомасы 856 млрд теңгеге (4,7 млн ш. м тұрғын үй немесе 53 мың пәтер) тұрғын үйлердің құрылысын аяқтауға 176 кепілдік берді. 2023 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 3,1 млн ш. м тұрғын үй (36,8 мың пәтер).
Ескерту: ҚЖК «„Бәйтерек“ ҰБХ» АҚ еншілес ұйымы. Холдинг биыл 10 жылдық мерейтойын атап өтуде. ҰБХ қызметі кәсіпкерлікті қолдауға, агроөнеркәсіп кешенін дамытуға және халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуге бағытталған. ҚТК тұрғын үй құрылысы саласындағы бірыңғай оператор ретінде холдинг тобында және жалпы ел экономикасында маңызды орынға ие.
ҚР-да тұрғын үй қорының жетіспеушілігін ескере отырып, тұрғын үй құрылысы саласындағы ҚТК қолдауы өте өзекті және қажет. Еске салайық: қазіргі уақытта республика халқын тұрғын үймен қамтамасыз ету бір тұрғынға 23,4 ш. м. Бұл ретте БҰҰ стандарты бойынша бір адамға кемінде 30 ш. м болуы керек.
