2021 жылдың қорытындысы бойынша* ауыл, орман және балық шаруашылығындағы еңбек өнімділігі жұмыспен қамтылған бір адамға 3,3 млн теңгені құрады. ҚР-да АӨК дамыту жөніндегі ұлттық жобаның 2021–2025 жылдарға арналған жоспарына сәйкес, сектордағы еңбек өнімділігі 2021 жылдың қорытындысы бойынша бір жұмыспен қамтылғанға 3,4 млн теңгені құрауы, ал 2025 жылға қарай 6,2 млн теңгеге жетуі тиіс еді.
Бір қызығы, бұған дейін ҚР АӨК дамытудың 2017–2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, оны әзірлеуге ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі жауап берді, сектордағы еңбек өнімділігін 2015 жылғы жұмыспен қамтылған бір адамға шаққанда 1,2 млн теңгеден 2021 жылға қарай 3,7 млн теңгеге дейін ұлғайту жолымен АӨК саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру көзделді. Кейінірек, деңгей, шамасы, төмендетілді-бірақ олар бұл төмендетілген көрсеткішке де жете алмады.
Еңбек өнімділігі бойынша көрсеткіштерге қол жеткізбеуді ескере отырып, біз еске саламыз: 2021–2025 жылдарға арналған ұлттық жобаны іске асыруға бағытталған қаржыландыру көлемі 2,7 трлн теңгені құрады. Бұл ретте АӨК дамытудың 2017–2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына республикалық және жергілікті бюджеттерде көзделген жалпы шығыстар 2,9 трлн теңгеден астам көлемде жоспарланды. Мемлекеттік бағдарламаны іске асыруға «Бәйтерек» холдингінің «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ және «ҚазАгроҚаржы» АҚ сияқты АӨК субъектілерін қаржыландырумен және субсидиялаумен айналысқан еншілес компаниялары қатысты.
ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі кеңес барысында ауыл шаруашылығы министрлігі мен әкімдер ауыл шаруашылығындағы субсидияларға байланысты сыбайлас жемқорлық ысырабына жол бергені үшін жауапты болуы тиіс деп мәлімдеді. Ол соңғы бес жылда мемлекет шаруаларды қолдауға 2 трлн теңгеден астам қаражат бөлгенін, сонымен қатар секторда 960 қылмыс тіркелгенін, 450 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылғанын атап өтті. АӨК саласы көптеген жылдар бойы өте жоғары сыбайлас жемқорлықпен ерекшеленді.
* мұнда және одан әрі 2021 жылға арналған деректер-алдын ала
ҚР-дағы АӨК ұлттық жобасының 2021–2025 жылдарға арналған міндеттерінің бірі еңбек өнімділігін 2019 жылғы деңгейден сандық мәнде 2,5 есе арттыру жолымен бәсекеге қабілетті аграрлық секторды құру болып табылады.
2021 жылдың қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылған бір адамға еңбек өнімділігі 2020 жылмен салыстырғанда ақшаға шаққанда 11%-ға және 2019 жылмен салыстырғанда 35,2%-ға ұлғайды. Бұл ретте нақты өсуді көрсететін еңбек өнімділігінің индексі 2020 жылы 2019 жылға қарағанда небәрі 105,2%-ды, ал 2021 жылы 2020 жылға қарағанда мүлде 98,2%-ды құрады (мәні 100%-дан төмен сектордағы нақты құлдырауды білдіреді).
Өңірлік бөліністе 2021 жылдың қорытындысы бойынша АӨК-де жұмыс істейтін бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігі Нұр-Сұлтандағы 1,3 млн теңгеден (бірақ бұл жерде түсінікті себептер бойынша көрсеткіш елеулі емес) Атырау облысында 11,7 млн теңгеге дейін құбылып отырды. Көшбасшылар қатарында Ақтөбе (5,8 млн тг) және Маңғыстау (5,7 млн тг) облыстары бар. Айта кетейік: барлық үш жетекші аймақ ауыл шаруашылығына ешқандай қатысы жоқ.
Астанадан басқа ең төменгі көрсеткіштер Жамбыл облысында (1,6 млн тг), Алматыда (2,1 млн тг), сондай-ақ Қостанай облысында (2,6 млн тг) және Батыс Қазақстан облысында (2,6 млн тг) тіркелді.
Еңбек өнімділігін 2,5 есеге арттыру бойынша міндет шеңберінде ҚР-да АӨК дамыту жөніндегі 2021–2025 жылдарға арналған Ұлттық жоспарда жеті негізгі көрсеткіш айқындалды, олар бойынша 2025 жылға қарай көлемдер мен нәтижелердің жоспарлы өсуі күтіледі:
1. Ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуды субсидиялау (1,5 есе өсу күтілуде);
2. Су үнемдеу технологияларын қолданатын жерлердің ауданы — тамшылатып суару ,жаңбырлату (450 мың га дейін өседі деп күтілуде);
3. Жоғары сапалы тұқымдарды субсидиялау (1,2 есе өсу күтілуде);
4. Минералды тыңайтқыштарды субсидиялау (1,4 есе өседі деп күтілуде);
5. Егістікті (парды) тиімді өңдеу үшін өсімдіктерді қорғау құралдарын сатып алуға жұмсалатын шығындардың 50%-ын субсидиялау (4 млн гектарға дейін өсу күтілуде);
6. Ірі қара малдың орташа тірі салмағы (400 кг дейін өседі деп күтілуде);
7. Агроөнеркәсіптік кешенде енгізілген аяқталған ғылыми әзірлемелердің үлесі (20%-ға дейін өсу күтілуде).
Міндеттерді орындауға және көрсеткіштерге қол жеткізуге жауаптылар — бейінді министрліктер, ЖАО, сондай-ақ «Бәйтерек» ҰБХ және «Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы» КЕАҚ.
АӨК-дегі Еңбек өнімділігі жалпы экономика бойынша 2,5 есе аз және бірден тауар өндіру саласына қарағанда 3,3 есе төмен.
Салыстыру үшін: өнеркәсіптегі еңбек өнімділігі 22,2 млн теңгені, электрмен жабдықтауда — 8,5 млн теңгені, құрылыста — бір жұмыспен қамтылғанға 7,5 млн теңгені құрайды.
Шындығында, еңбек өнімділігі бойынша агроөнеркәсіптік кешен сумен жабдықтау секторынан ғана алда тұр, мұнда бір қызметкерге 2,5 миллион теңгені құраған көрсеткіш — бірақ сумен қамтамасыз ету бойынша төмен көрсеткіштер заңды.
АӨК саласындағы жалақы — ел бойынша ең төмен жалақының бірі. Мәселен, 2021 жылы сектордағы орташа айлық атаулы жалақы тек 150,7 мың теңгені құрады, бұл орташа республикалық мәннен 39,8%-ға төмен. Алшақтық ұлғайып келеді: салыстыру үшін, 2019 жылы АӨК саласындағы жалақы орташа республикалық жалақыдан 38,2%-ға төмен болды.
Бұл ретте, ҚР-да АӨК дамыту жөніндегі 2021–2025 жылдарға арналған Ұлттық жоспарға сәйкес оны іске асырудан күтілетін экономикалық әсерлердің бірі АӨК қызметкерлерінің жалақысын 2019 жылғы 115,4 мың теңгеден 2025 жылы 230,8 мың теңгеге дейін арттыру болуы тиіс. Айтарлықтай елеулі жоспарлы өсуге қарамастан, бұл іс жүзінде АӨК саласы кез келген жағдайда еңбекшілер үшін тартымсыз болып қалатынын білдіреді, өйткені 2021 жылдың өзінде ҚР бойынша орташа номиналды жалақы 2025 жылға қарай АӨК жоспарланғаннан жоғары болды.
