Азаматтарды қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз ету-кез келген мемлекет тұрақтылығының іргетасының маңызды құрамдас бөлігі, сондықтан тұрғын үй құрылысы көптеген мемлекеттік бағдарламалардың және тұтастай алғанда Қазақстанның Даму стратегиясының негізгі бағыты болып табылады. Алайда, біздің елімізде бұл салада әлі де көптеген шешілмеген проблемалар бар, олардың бірі үлестік құрылыс болып табылады.
Өткен жылдары құрылыс салушылардың заңсыз әрекеттерінің салдарынан мыңдаған қазақстандық зардап шекті. Тек астанада, Нұр-Сұлтанда, 2021 жылдың соңына қарай, әкімдіктің мәліметі бойынша, 16 мың үлескер отбасының 13-і проблеманы шешті. Көптеген ТҮК ұзақ уақыт бойы мұздатылған күйде болды. Биылғы жылы 40 ұзақ мерзімді құрылыс нысандарының мәселесін шешу жоспарлануда.
Өз кезегінде Алматыда The Steppe мәліметтері бойынша 24 ғимарат-ұзақ салынған ғимарат бар. Құрылысы аяқталмаған ғимараттардың ең көп саны Медеу ауданында — 7, одан кейін Алмалы ауданында — 6, Бостандық және Алатау ауданында — 3, Әуезов ауданында-2 және Жетісу, Наурызбай және Түрксіб аудандарында бір-бірден орналасқан. Құрылысты тоқтата тұру немесе толығымен тоқтату себептерінің арасында қаражаттың болмауы, сот процестері және басқа да жағымсыз факторлар бар.
Сонымен қатар, барлық күш-жігерге қарамастан, үлестік құрылыс проблемалары өзекті болып қала береді. Мысалы, ағымдағы жылдың бес айының қорытындысы бойынша Қазақстанда сапасыз құрылыс саласында екі, сараптамалық немесе инжинирингтік жұмыстарды тиісінше орындамау саласында екі, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі нормативтерінің ережелерін немесе талаптарын бұзу саласында төрт қылмыстық құқық бұзушылық, және бірден 71-тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу саласында тіркелді. Оның үстіне соңғы бап бойынша заң бұзушылықтар бір жылда 7 еседен астамға өсті.
Сонымен қатар, ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Қайырбек Өскенбаевтың айтуынша, 2022 жылдың бірінші тоқсанында құрылыс нысандарында жалпы сомасы 169 млн теңгеден асатын 615 әкімшілік құқық бұзушылық тіркелген.
Министрліктің бейінді комитеті 32 тексеру жүргізді, 26 ұйғарым берілді. 18 лауазымды тұлға әкімшілік жауапкершілікке тартылды.
Жалпы, Қазақстандағы үлестік құрылыс мәселелері шешілуде. Мысалы, «Қазақстан Тұрғын үй компаниясы» АҚ «Қазреестр» тұрғын үй құрылысына үлестік қатысудың бірыңғай ақпараттық жүйесін сүйемелдеу және дамыту бойынша жұмыстарды жүргізуде.
«Қазреестр» — бұл тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу шарттарын (ҮҚШ) тіркеудің бірыңғай ақпараттық жүйесі. Жүйе ҮҚШ тіркеу туралы үзінді көшірме беру бойынша Мемлекеттік қызмет көрсету уақытын едәуір қысқартуға, сондай-ақ үлестік құрылыс нарығында тұрғын үйді «қосарланған» сатуды болдырмауға мүмкіндік береді. Сатып алушылар осы үзінді көшірмені ҮҚШ жасалғаннан кейін құрылыс салушылардан сұратуы тиіс.
«Қазреестрді» дамыту шеңберінде 2022 жылы ҮҚШ тіркеу мерзімін бірнеше сағатқа дейін одан әрі қысқартуды жүзеге асыру жоспарлануда. Сондай-ақ құрылыс салушылардың барлық уәкілетті компаниялары шоғырландырылатын құрылыс салушылардың жеке кабинеттерін құру маңызды қадам болып табылады.
Үлестік тұрғын үй құрылысы нарығын жетілдіру және үлескерлер қаражатының сақталуын қамтамасыз ету мақсатында қосымша шаралар қабылдау бойынша ұсыныстар ұсынылды.
1) «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» ҚРЗ бұзғаны үшін жазаны қатаңдату. Үлескерлерден заңсыз ақша алғаны және олардың қаражатын мақсатсыз пайдаланғаны үшін қылмыстық жауапкершілікті бекіту мүмкіндігін қарастыру қажет.
Сондай-ақ, «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының Кодексіне өзгерістер енгізуді қарастыруға болады. Құрылыс салушы Қазақстан Республикасының Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы заңнамалық актісінің талаптарын бұзған жағдайда, заңды тұлғалар үшін айыппұл мөлшері 300 АЕК-тен неғұрлым сезілетін деңгейге дейін ұлғайтылуы тиіс, мысалы, 2 000 АЕК.
2) «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы» АҚ кепілдігін алу арқылы үлестік құрылысты жүзеге асыру кезінде құрылыс салушылардың рейтингтік бағасын енгізу мүмкіндігі. Бұл тетік қаржылық орнықты компаниялар үшін қолданыстағы кепілдік беру тетігі сақталатынын болжайды, ал рейтингі төмен компаниялар үшін халықтан түсетін қаражат тұрғын үй құрылысын одан әрі қаржыландыру үшін мемлекет уәкілеттік берген ұйым арқылы тартылатын болады.
Мұндай шара төмен рейтингі бар құрылыс салушыларға тұрғын үй құрылысының үлестік нарығына қол жеткізуге жол ашады, алайда бұл ретте үлескерлердің қаражатын қорғау қамтамасыз етілетін болады.
