ҚР зейнетақы жүйесі. 2022
2022 жылғы қазан айының басындағы жағдай бойынша ҚР азаматтарының БЖЗҚ-дағы жинақталған зейнетақы қаражаты бір жыл ішінде 7,8% артып, 14 трлн теңгеден асты.
Өсу жинақтардың барлық түрлері бойынша байқалады: мысалы, міндетті зейнетақы жарналары бойынша өсім 7,4%, міндетті кәсіпқойлар бойынша — 20,9%, еріктілер бойынша — 90,6% құрады.
Жалпы, соңғы он жылда азаматтардың зейнетақы жинақтары 4,5 еседен астам өсті.
2014 жылдан бастап Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры Қазақстанның зейнетақы жүйесінің барлық қаржылық және ақпараттық ағындарының бірыңғай операторы. «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» заңға сәйкес БЖЗҚ өз қызметі үшін комиссия алуға құқылы. Бастапқыда БЖЗҚ бойынша комиссиялық сыйақы мөлшері инвестициялық кірістің 7,5%-нан және зейнетақы активтерінің айына 0,025%-нан аспауы тиіс деп белгіленген болатын. Бұл жеке меншік ЖЗҚ-лар алатынынан екі есе аз.
Бұл ретте БЖЗҚ Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен бірлесіп жыл сайын комиссиялық сыйақыны төмендету және қордың шығындарын оңтайландыру бойынша жұмыс жүргізеді. 2016-2017 жылдары активтер бойынша комиссия 0,0225%, 2018 және 2019 жылдары — 0,015%, 2020 жылы — 0,011% құрады. 2021 жылдан бастап қордың комиссиялық сыйақысы активтерінің 0,01%-нан аспайтыны заңды түрде бекітілген. Сонымен қатар, 2021 жылдан бастап БЖЗҚ инвестициялық кірістен комиссия алмайды. Ол тек зейнетақы активтерін басқарушылардан, ҚР ҰБ-дан (инвестициялық кірістің 2%-дан аспауы керек) және инвестициялық портфельді басқарушылардан, ЗАБ (инвестициялық кірістің 7,5%-дан аспауы) есебінен алынады.
Өз кезегінде, ҚР ҰБ 2022 жылға арналған сыйақы мөлшері БЖЗҚ зейнетақы активтері бойынша инвестициялық кіріс сомасының 1,8%-ы мөлшерінде белгіленді.
Салыстыру үшін: ЗАБ комиссиялық алымы келесідей:
• «Halyk Global Markets» АҚ — 3,5%;
• «Jusan Invest» АҚ — 5%;
• «BCC Invest» АҚ — 7%;
• «Сентрас Секьюритиз» АҚ — 7,5%;
• «Halyk Finance» АҚ — 5%.
Бұл арада қордың жұмыс істеуі үшін комиссия қажет. Қаражаттар ақпараттық және телекоммуникациялық қызметтерге, бағдарламалық қамтамасыз етуді қолдау қызметіне, қызметкерлердің жалақысына, пошта қызметтеріне және салымшыларды хабардар ету қызметтеріне және т. б. үшін жұмсалады.
Комиссияның салыстырмалы және абсолютті мәндерінің төмендеуі ҚР ҰБ зейнетақы активтерінің сенімгерлік басқарушысы ретінде және БЖЗҚ-ның дербестендірілген жеке зейнетақы шоттарын есепке алу, салымшылар мен алушыларға зейнетақы қызметтерін көрсетуші қаржы құралдарын инвестициялық есепке алу жөніндегі бірыңғай оператор ретінде жүргізіп жатқан жұмысының нәтижесі.
Жалпы, инвестициялық басқаруға комиссия мен кастодиандық қызметтерге комиссиялық шығын төмендетілді, бизнес-процестерді автоматтандыру және қызметкерлердің еңбек өнімділігін арттыру, зейнетақы қызметтерін электронды форматқа көшіру және олардың үлесін арттыру бойынша жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде және меншікті активтерді инвестициялағаннан түскен табысты әкімшілік шығындарға жұмсау есебінен БЖЗҚ әкімшілік шығындары азайды.
Тек 2021 жылдың қорытындысы бойынша БЖЗҚ-ның комиссиялық кірісінің көлемі бір жыл ішінде 2,8 есе азайып, 24,7 млрд теңге болды.
Зейнетақы қорлары мен басқарушы компаниялардың комиссиялық сыйақы алуы жинақтаушы зейнетақы жүйесі бар барлық елдерде, басқа да елдерде заңды түрде қарастырылған. Сонымен бірге, БЖЗҚ мен ҚР ҰБ комиссиялары әлемдегі ең төменгілердің қатарында.
Зейнетақы жүйесі әртүрлі елдерді қарастырыңыз. Мысалы, Чехияда (қайта құрылған қорлар) комиссия қаражаттың орташа жылдық құнының 0,8%-ын және пайданың 10%-ын құрайды; Венгрияда (ерікті жеке зейнетақы қорлары) — жарналардың 6%-ы және активтердің 0,8%-ы; Израильде — жарналардың 6%-ы және активтердің 0,5%-ы; Литвада — өмірлік цикл қорларының активтерінің 0,65%-ы және активтерді сақтау қорларының активтерінің 0,2%-ы; Словенияда — жарналардың 3%-ы және активтердің 1%-ы; Ұлыбританияда (әдепкі қаражат) — активтердің 0,75%-ы; Албанияда — жыл сайын зейнетақы қорының таза құнының 3%-ы; Арменияда — міндетті жоспарлар бойынга таза актив құнының 1,5%-ы және ерікті жоспарлар бойынша таза актив құнының 5%-ы, және т. б.
