ҚР-да қандай жобалар жүзеге асырылуда және қандай қуаттар іске қосылып жатыр?
Биылғы қыркүйек айында «KEGOC» АҚ мәліметтері бойынша, Қазақстанның электр станциялары 8,52 млрд кВт·сағ электр энергиясын өндірді (былтырғыдан 3% аз). Бұл ретте тұтыну 8,54 млрд кВт·сағ құрады, яғни өндірілген электр энергиясының көлемі тұтыну көлеміне 0,2%-ға жеткен жоқ. Елімізде электр энергиясының тапшылығына қатысты мұндай жағдай биылғы мамыр айынан бастап ай сайын байқалып, 2021 жылы қараша, тамыз, шілде және маусым айларында тапшылық тіркелді.
Жалпы, биылғы тоғыз айда электр энергиясын өндіру 82,2 млрд кВт·сағ құрады, бұл бір жыл бұрынғыдан 2% аз, тұтыну шамамен бірдей, бір жыл бұрынғыдан 1,1% аз. Осы кезеңде тұтыну көлемі өндірістен асып түсті, әзірге 0,03% ғана асты. Дегенмен, бұл жағымсыз үрдістің басы ғана болуы мүмкін.
Биылғы үш тоқсанның қорытындысы бойынша, Қазақстанның барлық өңірлерінің ішінде тек екеуі ғана — Павлодар және Атырау облыстары энергия профицитіне ие. Еліміздің барлық басқа өңірлерінде энергия тапшылығы бар. Салыстыру үшін: өткен жылдың осы кезеңінде үш облыс электр энергиясының профицитін көрсетті. Үш облыс қыркүйекте, бес облыс бір жыл бұрын профицитке ие болды.
Жағдайдың ушығуы, сондай-ақ энергия тапшылығы қаупі төніп тұрғаны көптен бері айтылып келеді. Мәселен, өткен жылы Мемлекет басшысы жолдауда: «Көмір дәуірінің бірте-бірте аяқталуымен жаңартылатын көздерден басқа, біз сенімді негізгі энергия өндіру көздері туралы ойлануымыз керек. 2030 жылға қарай Қазақстанда электр энергиясы тапшылығы болады. Әлемдік тәжірибе одан шығудың ең оңтайлы жолын ұсынады — бұл бейбіт атом. Мәселе оңай емес, сондықтан оны шешуге ешқандай да бөтен ойсыз, эмоциясыз, рационалды қарауымыз керек. Үкімет пен „Самұрық-Қазына“ қоры жыл ішінде Қазақстанда қауіпсіз және экологиялық таза атом энергетикасын дамыту мүмкіндігін зерттеуі керек. „Жасыл“ сутегі, жалпы сутегі энергиясын өндіру де келешегі зор сала», деді.
Биыл президент тапшылық туралы тағы да айтып, el.kz хабарлағандай, «KEGOC» АҚ алдағы жылыту маусымында тапшылық 1,5 млрд кВт·сағ жетуі мүмкін екенін және қазақстандықтар қыста электр қуатынсыз қалмас үшін электр қуатының шекаралас мемлекеттерден импортталуы мүмкін екенін жоққа шығармады.
Республиканың электр энергиясының қауіпсіздігіне басқалармен қатар «ақ» майнерлер де, «сұр» майнерлер де теріс әсер етіп жатыр. Майнерлердің электр қуаты тапшылығын туындатып отырғанын мемлекеттік органдар бірнеше рет айтып, көптеген бұқаралық ақпарат құралдары, соның ішінде біз де жаздық.
Өз кезегінде ҚР энергетика министрі Болат Ақшолақов ОКҚ-де өткен брифингте 2021 жылы орын алған электр энергиясының үздіксіз тапшылығы отандық энергия көздерінен ескірген құрал-жабдықтарды апатты түрде кәдеге жарату жағдайларының жиі болуының салдары екенін айтты. Негізгі қорлардың ескіруі және баяу жаңартылуы қазіргі энергетикалық дағдарысқа алып келген жүйелі проблема: өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда апатты тоқтаулар саны 22%, ал олардың ұзақтығы 16% өсті. Өнеркәсіптік қуаттардың тозуы бүгінде шамамен 60%-ды құрайды.
Бұл ретте премьер-министр Әлихан Смайылов қазан айындағы үкімет отырысында өңірлік электр желілерінің тозу деңгейі қазіргі таңда 65%-ға жуықтап тұрғандықтан, энергетикалық инфрақұрылымды дамыту мәселесін шешу қажеттігін атап өтті. Осыған ұқсас жылу электр орталықтары жабдықтарының тозуы кей қалаларда 80%-ды құрайды. Электр станциялары мен қазандықтардың жабдықтарын жаңғырту, желілерді қайта құру қажет. Сонымен қатар, тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін 2035 жылға қарай 10 ГВт-тан астам жаңа энергетикалық қуат қажет.
«Самұрық-Қазына» АҚ басқарма төрағасы Алмасадам Сәтқалиев энергетикалық теңгерімге сәйкес 2035 жылға қарай электр энергиясына деген қажеттілік 27 ГВт шамасында күтілетінін атап өтті.
Бүгінде «Самұрық-Қазына» 2023 жылға дейін электр энергетикасы саласында жалпы сомасы шамамен 1,2 трлн теңгені құрайтын алты басым жобаны жүзеге асыруда. Жалпы, басымдықтар аясында жалпы сомасы 9 трлн теңгеден астам 14 жобаны жүзеге асыру жоспарлануда. Атом электр станцияларын салудың ұзақ уақытын ескере отырып, жақын арада көмір өндіретін жаңа қондырғыларды салу қажет болады. Екібастұз энергетика орталығында қуаты шамамен 1,2 мың МВт болатын жаңа ГРЭС салу мәселесі қарастырылуда.
