Табиғи монополиялар субъектілері (ТМС) көрсететін коммуналдық қызмет саласында тұтынушылардың құқықтарын қорғау әділдікті, осы қызметтердің сапасы мен азаматтар үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін өте маңызды. Бұл процесс бұзушылықтар мен жосықсыз әрекеттерге қарсы күресті қамтиды және қазақстандықтардың мүдделері, әсіресе коммуналдық игіліктер сияқты әлеуметтік тұрғыдан өзекті мәселелердің әрқашан назарда болуын қамтамасыз етеді.
ТМС жұмысын реттейтін және бақылайтын, сондай-ақ коммуналдық қызмет саласында тұтынушылардың құқықтарын қорғайтын орган — ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Табиғи монополияларды реттеу комитеті (ТМРК) және оның жергілікті бөлімшелері. ҚР ҰЭМ ТМРК жұмысы жоспарлы және жоспардан тыс тексерулер жүргізуді қамтиды.
2024 жылы сегіз ай ішінде ҚР ҰЭМ ТМРК және оның бөлімшелері ТМС-ға қатысты тексеру орнына бару арқылы 11 жоспарлы тексеру, сондай-ақ 145 жоспардан тыс тексеру жүргізді (бір жыл бұрынғымен салыстырғанда 20,8%-ға көп), нәтижесінде 109 бұзушылық анықталды (38% қосылды).
Бақылау аясында ҚР ҰЭМ ТМРК бұзушылықтарды жою туралы 109 ұйғарым шығарды (бір жыл ішінде 62,7% қосылды), олардың 64-і орындалды, ал қалғандары шағым келтіру сатысында тұр.
ТМС-ға қатысты 180 әкімшілік іс қозғалып, салынған айыппұлдардың жалпы сомасы 418,3 млн теңгені құраған, оның ішінде 153,3 млн теңге мемлекет кірісіне өндіріп алынған.
Мәлімет үшін: 2023 жылы осыған ұқсас кезеңде жоспардан тыс тексерулердің саны 120 болған, 79 заң бұзушылық анықталып, 67 ұйғарым шығарылған, оның 44-і орындалған.
Естеріңізге сала кетейік: азаматтар жеке есептеу аспаптары, электрмен, сумен, жылумен және газбен жабдықтау тарифтері, коммуналдық қызметтерге белгіленген сараланған тарифтер, келісімшарттар жасасу және техникалық шарттар беру және басқа да мәселелер бойынша ҚР ҰЭМ ТМРК-ға жүгінеді.
ҚР ҰЭМ ТМРК бақылауымен барлық процестердің автоматтандырылуы және цифрландырылуы жайлы бұған дейін де жазғанымызды айта кеткен жөн, осы мәселедегі тәсілдер де цифрландырылып, жаңартылған. Мәселен, биыл мемлекеттік бақылау және қадағалау процестерін автоматтандыруға мүмкіндік беретін табиғи монополиялар саласындағы автоматтандырылған тәуекелдерді басқару жүйесі (ТБЖ) енгізілді. ТБЖ ары қарай бақылау үшін ТМС-ны тәуекел деңгейлері бойынша жіктеу арқылы қолайсыз жағдайлардың туындау ықтималдығын төмендетеді.
2024 жылғы 1 қаңтардан бастап ТБЖ адамның қатысуынсыз тексеру тағайындауды жүзеге асырып жатыр. Сонымен қатар, ағымдағы жылдың маусым айында «Монополист» базасы Smart Data Ukimet (SDU) ақпараттық-талдау жүйесімен интеграцияланды (бұл туралы да жазғанбыз). Профилактикалық бақылауға арналған тізімдерді құру кезінде SDU интеграцияланған ақпараттық жүйелерден табиғи монополиялар туралы заңнама талаптарының орындалмағаны туралы деректерді автоматты түрде жинайды. Ары қарай ТМС тәуекел санаттары бойынша бөлінеді, содан кейін олар алдағы уақытта жүргізілетін бақылау туралы хабарламаларды алады.
Процестерді осылайша автоматтандыру монополистерге неғұрлым толық және дербестендірілген бақылау жүргізуге және тұтынушылардың құқықтарын уақтылы қорғауға кепілдік береді.
