Біз Қазақстанның ең жасы үлкен және ең жас шенеуніктерінің тізімін жасадық. Тізімдегілердің арасында биліктің жоғарғы сатысындағы мемлекеттік қызметшілер — министрлер мен олардың орынбасарлары, облыстар мен облыстық маңызы бар қалалардың әкімдері, ірі республикалық мемлекеттік органдардың басшылары ғана болды.
Ең тәжірибелілерінен бастайық. ОСК төрағасы Нұрлан Әбдіров пен Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев — осы тізімдегі жалғыз зейнеткерлер және жасы үлкен шенеуніктер рейтингін бастап тұр. Мемлекеттік қызметшілердің екеуі де 64 жаста. Еліміздің бас экологының зейнеткерлік жас шегінен асуы БАҚ тарапынан сауалдар қоюға себеп болып үлгерді. «Жастарға жол бермейміз бе?» деген сияқты эйджизм сипатындағы сұрақтарға Нысанбаев «Қайратым бар, білімім мен тәжірибем бар, неге жұмыс істей бермеске» деп сенімді түрде жауап қайтарды. Baq.kz порталында «Жастардың жолын жауып, оларға тосқауыл болдым деп ойламаймын» деген министрдің сөзі келтірілген.
Қараша айының соңында зейнеткерлер қатарын БАҚ үшін ең салмақты спикер, ішкі істер министрінің орынбасары Игорь Лепёха толықтырады. Үкімет аясында оған қойылған өткір сұрақтарға ол кідірместен жауап береді. Шенеунік «отбасылық жанжалдарға кінәлі — әйелдің ұзын тілі» деген мәлімдемеге қалай қарайтынын сұрағанда өз ойын айтты, Қостанайға қатысты сепаратистік мәлімдемелердің жолын кесті, жол қозғалысы мәселесін тек ақылды бағдаршамдардың көмегімен шешу идеясының дәрменсіздігін байсалды түрде бағалады. Жыл соңына дейін оның құрдасы Жетісу облысының әкімі Бейбіт Исабаев та 63 жасқа толады, ол өзінің 40 жылдық еңбек жолында газеттің бас редакторы, президенттің баспасөз хатшысы, әр түрлі елдерде елші, сенатор және әкім болып үлгерді.
Рейтинг үшін таңдалған қалған алты қатысушы — 60 және 61 жастағы зейнеткерлік жасқа дейінгі шенеуніктер. Олардың қатарында еліміздің бас прокуроры Берік Асылов, облыс әкімдері Марат Ахметжанов, Нариман Төреғалиев және Құмар Ақсақалов бар. Төмендегі кестеде біз әрқайсысының өмірінен қандай да бір ерекше фактіні келтірдік. Әкімдікке жұмысқа жаяу баратын Құмар Ақсақаловты атап өткіміз келеді. Көптеген қазақстандық жұмысына жаяу барады, онда тұрған не бар дейтін шығарсыздар. Алайда аймақтың бірінші басшысы үшін бұл факт оның ашықтығын, проблемаларға «шымылдық артынан» ғана қарамай, бетпе-бет кездесуге дайын екенін көрсетеді. Шенеунік Солтүстік Қазақстан облысының әкімі қызметін атқарған кезде де солай істеген: қаланың көшелерімен жаяу жүретін, кез келген адам жанына келіп, сұрақтарын қоя алатын. Солтүстікте адамдармен қарым-қатынасының қарапайымдылығы мен шынайылығы үшін Ақсақаловты халық әкімі деп атап кеткен.
Еліміздегі ең жасы үлкен шенеуніктер қанша жалақы алады? Бұл олардың лауазымы мен жұмыс өтіліне байланысты. ҚР СЖжРА Ұлттық статистика бюросының жинағындағы мәліметтерге сай өткен жылы облыс әкімінің орташа атаулы жалақысы шамамен 1,7 млн теңгені құраған. Бұл — үстеме ақы, сыйлықақы мен басқа да қосымша төлемдер ескерілмегендегі базалық сома. Министрлер мен олардың орынбасарлары аймақтардың басшыларына қарағанда азырақ жалақы алады: 1,5 млн теңге.
Ең жас шенеуніктердің әрқайсысы бірінші рейтингтің қатысушыларының баласына татиды. Ең жас шенеуніктер тізіміне үміткерлерді таңдау әлдеқайда қиын болды. Мәселе мынада: үкіметтің кадрлық құрамы үнемі жаңартылып отырады және үміткерлер көп болды. Біз тізімді ең төменгі жас принципі бойынша бағаладық. Ол бойынша қазір министрлер мен қала әкімдерінің орынбасарларының лауазымында қырықтан асқан және 9–15 жылдық жұмыс өтілі бар адамдар отыр.
Биліктің жоғарғы сатысындағы ең жас шенеунік ретінде білім вице-министрі Асылбек Ахметжановты атауға болады. Оның Қазақстанның егемендігі тұсында дүниеге келгені, «Алтын белгі» иегері, 9 жылдық еңбек өтілі ішінде әртүрлі министрліктерде бас сарапшы, басқарма басшысы қызметтерін атқарып үлгергені белгілі. Екінші орында оның замандасы Түркістан қаласының 33 жастағы әкімі Әзімбек Пазылбекұлы тұр. Шенеунік марқұм Бердібек Сапарбаевтың немере інісі, төрт жоғары білімі бар. Жас әкім мемлекеттік қызметте жұмыс істей жүріп оқыды, оның әр жаңа дипломына екі жылдан төрт жылға дейін уақыт кетті. Ең жас ірі шенеуніктердің бестігіне сонымен қатар әртүрлі министрліктердің басшыларының 34 жастағы орынбасарлары Қайырхан Тұтқышбаев, Дмитрий Мун және Бекболат Молдабеков кірді.
Рейтингке қатысушылардың басым бөлігі — «Болашақ» бағдарламасының түлектері, президенттік жастар кадрлық резервінің мүшелері. Олардың көбінің еңбек өтілі бірден жоғары лауазымдардан басталды. Дегенмен, еңбек жолын басқаша бастағандар да бар. Мәселен, Өскеменнің жас әкімі Алмат Ақышов еңбек жолын Астанадағы концерт залында билет бақылаушысы ретінде бастаса, вице-министр Ермек Кенжеханұлы университетте оқып жүрген кезінде жерді өзі өңдеп, тыңайтып, егін егіп, егін жинаған. Бір сөзбен айтқанда, Ұлыбританияда ауылшаруашылық қызметкерлерін шаруа қожалықтарын басқаруға ғана емес, сонымен бірге барлық ішкі мәселелерді өз бетінше шешуге үйретеді.
Айтарлықтай жоғары лауазымдарды атқаратын 37 жастағы шенеуніктердің барлығын қамту үшін рейтингті 12 қатысушыға дейін кеңейтуімізге тура келді. Олардың арасында монополистерге қарсы басты күрескер ретіндегі жұмысымен ғана емес, Қазақстан футбол федерациясының президенті ретінде жетістіктерімен де танымал болған Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы Марат Омаров бар. Дәл осы Марат Омаровтың тұсында осы бұқаралық спорт түрінің дамуы жаңа масштабқа шығып, керемет оқиға орын алды — қазақстандық «Қайрат» өз алаңында аты аңызға айналған «Реал Мадрид» командасымен ойнады. Командамыз жеңіліске ұшырағанымен, 18 жасар Шерхан Қалмырза мен Мбаппенің арасындағы бұл батыл текетірес стратегиялық тұрғыдан қазақстандық футболдың дамуы үшін жеңіске айналды. Жастардың уақыты келді.
Рейтингтегі соңғы орнынды экология және табиғи ресурстар вице-министрі Мансұр Ошырбаев иеленді. Өзінің тікелей қызметінен басқа, жас шенеунік екіұшты дәйексөзімен танымал: «Өкінішке қарай, еліміздің премьер-министрімен ешқандай туыстық байланысым жоқ». Бұл оның экс-премьер Әлихан Смайыловпен байланысы туралы журналистердің сұрағына берген жауабы болатын.
Ең жас шенеуніктердің табысына қанша? Вице-министрлер деңгейіндегі лауазымдарды атқаратындардың базалық жалақысы егде жастағы министрлер мен олардың орынбасарларының жалақысымен бірдей: 2024 жылы 1,5 млн теңгені құрады. Дегенмен, алатын жиынтық сома азырақ болуы мүмкін, өйткені жұмыс өтілі көп және мемлекеттік наградалары бар мемлекеттік қызметшілердің қосымша төлемдері көбірек болады. Облыс орталықтарының жас әкімдері министрлердің орынбасарларына қарағанда еке еседей аз алады: 836,9 мың теңге.
