Қазақстанда түнгі шуға байланысты тіркелген әкімшілік құқық бұзушылық көбейіп келеді. Он мыңдаған шағым бар. Толық емес 2023 жылы рекордтық көрсеткішке жетті. Қаңтар–қарашада ҚР құқық қорғау органдары 87,3 мың осындай құқық бұзушылық тіркеді. Бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 20,8% көп. Өткен жылдың ішінара деректерін бес жыл бұрынғы көрсеткіштермен салыстыратын болсақ, өсім 2,3 есе.
Қазақстандықтардың жөндеу жұмыстарын жиілетті ме, әлде түнде тойлауды көбейтті ме, анықтау бағалау қиын. ҚР Бас Прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті (БП ҚС АЕК) жариялаған статистика қазақстандықтардың көршілеріне жиі шағымдана бастағаны туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мұндай өтініштер айтарлықтай тиімді және шағымданушылардың одан әрі процеске қатысуын талап етпейді. Құқық бұзушылықтың 99,2%-ы уәкілетті органда (Ішкі істер министрлігінде) дереу қаралып, құқық бұзушы жауапкершілікке тартылады. Мұндай істердің тек 0,01%-ы ғана сотқа жетеді. Мәселен, былтыр 11 айда тіркелген. ҚР ӘҚБтК-нің 437-бабы «Тыныштықты бұзу» бойынша тіркелген 87,3 мың құқық бұзушылықтың 9-ы ғана сотта қаралды.
Барлық жауапкершілікке тартылғандардың негізгі бөлігін (99,9%) жеке тұлғалар құрайды, олар: айқайлап ұрыссатындар немесе түнде жөндеу жұмыстарын жасайтын көршілер. Көпқабатты үйлерде орналасқан және түнгі дискотека ұйымдастыратын түрлі дәмхана, мейрамхана, барлардың қожайындарына онша шағымдана бермейді: 11 айда Қазақстан бойынша мұндай небәрі 100 шағым түскен.
Астананы елдегі «ең шулы» (дәлірек айтсақ, шуға ең сезімтал) қала деп санауға болады. Бір жылдан аз уақыт ішінде 17 мыңға жуық астаналық шуға шағымданды, бұл ҚР-дағы әрбір бесінші шағым. Екінші орында республиканың тағы бір ірі мегаполисі — Алматы. Ол жерде тыныштықты бұзғаны туралы құқық қорғау органдарының сенім телефонына шамамен 11,5 мың рет қоңырау шалынған. Қарағанды облысы да «мазасыз» өңірлердің үштігіне енді, онда 7,1 мың шағым тіркелген.
Құқық бұзушылық саны әрқашан өңір халқының санына байланысты емес. Ең бастысы, сан емес, халықтың тығыздығы мен көпқабатты үйлердің саны. Айталық, Алматы қаласы мен Түркістан облысының тұрғындарының саны 2,1 млн (2023 жылдың басында) тең болса, соңғы өңірде көршілерден шуға қатысты шағымдар төрт есе аз — Алматыдағы 11,5 мыңға қарағанда 2,9 мың ғана шағым болған. Бұл Түркістан облысындағы негізгі тұрғын үй қорын жеке тұрғын үйлер (олардың үлесі 98,6%) құрайтындығымен байланысты. Мұндай үйлердің тұрғындары түнде көршілердің шуын ести бермейді. Алматыда көппәтерлі тұрғын үй қоры анағұрлым көп, тиісінше, қабырғалас көршілер де көп.
Тыныштықты бұзу әкімшілік құқық бұзушылық, ол үшін айыппұл салынады. Бірінші шағым бойынша жеке тұлға бюджетке 5 АЕК төлеуі керек (2023 жылы — 17,3 мың теңге), қайталап бұзғаны үшін айыппұл екі есе көп (былтыр шамамен 35 мың теңге). Заңды тұлғалар бірінші шағым үшін 20-дан 100 АЕК-ке дейін (69 мыңнан 345 мың теңгеге дейін), екінші шағым үшін 40-тан 150 АЕК-ке дейін (138 мыңнан 517,5 мың теңгеге дейін), 2023 жылдың деректері бойынша.
Бірақ бұнымен іс бітпейді. Егер шағымданушы азаматтық талап қойып, сотта, айталық, оның көршілерінің түнде Rammstein қатты тыңдауы мигреньге, қан қысымының көтерілуіне немесе ұйқысыздыққа әкелгенін дәлелдесе, онда оған емделуге және моральдық шығынды төлеуге де тура келуі мүмкін.
Осы санаттағы істер бойынша азаматтық талап-арыздар бойынша жалпыға қолжетімді статистика жоқ, бірақ тәртіп бұзушылар мемлекетке төлеуге тиіс айыппұлдардың жалпы сомасы белгілі. Былтыр қаңтар–қарашада шулы қазақстандықтарға 1,2 млрд теңге айыппұл салынды. Рас, осы уақыт ішінде оның жартысынан азы өндірілген — небәрі 523,5 млн теңге. Бес жыл бұрынғы көрсеткішпен салыстырғанда бұл сома, әрине, орасан зор: 2018 жылы небәрі 347,9 млн теңге айыппұл салынған.
Шулы көрші мәселесі шын мәнінде халықтың аз ғана бөлігіне ғана қатысты. 2022 жылға арналған ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының іріктемелік зерттеуінің нәтижесіне қарағанда, сауалнамаға қатысқан қазақстандықтардың 3,8%-ы ғана сыртқы шуға наразы. Респонденттердің көпшілігі үйлеріндегі акустикаға көңілі толады (49,4%) немесе ішінара көңілі толады (46,3%).
Көңілі толу дәрежесі әлеуметтік жағдайға байланысты да өзгереді. Әдетте, ауқатты қала тұрғындары кедейлерге қарағанда жеке үйлерде тұруға бейім. Статистикаға сауалнама жүргізген кезде, негізінен, олар әлеуметтік деңгейі жоғары көңілі толмайтын респонденттерді таппады, ал салыстырмалы түрдегі ауқатты адамдар тобында олардың үлесі аз болды — бар болғаны 0,8%. Дыбыс изоляциясы мен көршілердің дыбысына көңілі толмайтындардың басым бөлігі аз қамтылғандар тобында болды — 21,5%.
