Қазақстанда бедеулікке қатысты ресми статистика өсіп келеді. 2021 жылы мұндай диагнозбен тіркелген қазақстандықтардың саны 21,8% көбейіп, 21,4 мың адамға жеткен. Оның ішінде 7,9 мың азамат фертильді проблемаларды алғаш рет байқап, тіркелгендер.
Жалпы ресми статистикада әйелдердің үлесі көп. Аталған кезеңнің аяғында денсаулығына байланысты жүкті бола алмаған 19,9 мың қазақстандық әйел (22,8% көбейген) еліміздің медицина мекемелерінде тіркелген. Тағы 1,5 мың жұп ерлердің бедеулігіне байланысты ата-ана бола алмаған (2020 жылмен салыстырғанда 10,4% көп).
Бұл еліміздегі бедеулік мәселесіне қатысты қолжетімді соңғы деректер және өткен жылдың 28 желтоқсанында «Қазақстан отбасылары — 2022» ұлттық баяндамасында жарияланған болатын. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің бедеулік бойынша медициналық статистикасы жабық, ал ұлттық есептерде аз-аздан жарияланатын деректер репродуктивті денсаулыққа қатысты көптеген жасырын факторларды есепке алмайды. Мысалы, бедеулікті тіркеудің өзі маңызды. Бұл талап ерлі-зайыптылар экстракорпоралды ұрықтандырудан (ЭКҰ) немесе басқа жоғары технологиялық квоталық медициналық көмектен өтетін болса ғана міндетті болып саналады. Тегін ЭКҰ-ға кезекке тұруға дайын емес және өз қаражаты есебінен бедеуліктен емделгендер мемлекеттік ауруханаларға диагнозы туралы хабарлауға міндетті емес.
Бедеулік статистикасының толық еместігі туралы гипотезаны ресми мәліметтерді ірі қазақстандық ЭКҰ орталықтарының бірі — Репродуктивті медицина институтының пациенттерінің санымен салыстыру нәтижелері де растады. 2021 жылы 49,2 мың адам бала көтере алмай ЭКҰ-ге жүгінді, яғни бедеуліктің ресми статистикасында көрсетілгеннен екі есе көп. Оның ішінде 29,5 мың азамат бірінші реттік науқастар.
19,9 мыңға жуық адам, немесе ЭКҰ-ге жүгінгендердің 40%-ы андрология бөлімінде (ерлердің репродуктивті денсаулығын сақтауға маманданған урология бөлімі) емделген ерлер. ҚР-дағы ерлер бедеулігінің ресми көрсеткішінен айырмашылық 13 есе.
Әрине, елімізде бедеулікке ұшыраған жұптар саны бұдан да көп. Салыстыру нәтижелері тек бір ғана ЭКҰ медициналық орталығының бейнесін көрсетеді және олардың саны Қазақстанда 29. Басқа клиникалардың ақпараты жарияланбайды. Сондай-ақ, жасанды ұрықтандыру арқылы жүкті болу үшін шетелге кеткен азаматтар да бар екенін ескеріңіз. Ескерту: біз, әдетте, ешқайда бармайтын, мәселені шешуді жоспарламайтын немесе, мысалы, алғысы келетін, бірақ қаржылық мүмкіндігі жоқ жұптарды қозғамаймыз, өйткені бұл қызметтер өте қымбат.
Қазақстандық репродуктивті медицина қауымдастығының (ҚРМҚ) мәліметінше, қазақстандық ерлі-зайыптылар арасында бедеулік жиілігі 12%-дан 16%-ға дейін ауытқиды. Яғни, шын мәнінде, әрбір алтыншы жұп бала сүйе алмай жүр.
Бұл көрсеткіш жоғары ма? Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының сарапшылары 15%-дық деңгейге жеткенде бедеулік мемлекеттік проблемаға айналып, ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіреді деп есептейді. Еуропа елдерінде бедеулік небәрі 10%, АҚШ пен Аустралияда 15%-ды құрайды. Ресейде жағдай нашар: бедеулік үлесі 17,5%-ға жетеді.
Қазақстандағы ерлер мен әйелдердің бедеулігі туралы ресми деректердің орасан зор айырмашылығы (10 еседен астам) ерлі-зайыптылардың баласыз қалуына көбінесе әйел «кінәлі» деген тұжырымға алып келеді. Бірақ ҚРМҚ сарапшылары олай емес дейді. Қауымдастық президенті Вячеслав Локшиннің мәліметінше, бедеулікте әйелдер мен еркектердің үлесі шамамен бірдей (40%–60%). Көбіне жұптардың екеуі де бедеулік болған кезде қосарланған фактор бар (30%-дан 48%-ға дейін). Ер адамдар, әдетте, дәрігерлерге жиі бармайды. Бұл қазақстандықтардың менталитетімен де, бедеулікке әкелетін аурулардың физиологиялық ерекшеліктерімен де байланысты — оларда айқын клиникалық көріністер жоқ. Адамға ештеңе зиян келтірмейді, ал фертильді проблемалар тек сынақтардың нәтижелері бойынша белгілі болады.
Ерлердің тексерілмеуіне Қазақстан әлеуметтік даму институты сарапшылары 2022 жылы жүргізген социологиялық зерттеулердің нәтижелері де дәлел. Сауалнама нәтижелері бойынша, соңғы бес жылда ер респонденттердің тек 34,4%-ы репродуктивті денсаулыққа қатысты қандай да бір тексерулерден, медициналық тексерулерден өткені белгілі болды. Гинекологқа немесе репродуктологқа жүгінген әйелдердің үлесі жоғары болды: 53,4%.
«Бұл репродуктивті денсаулықты сақтау үшін халықтың ерлер бөлігін міндетті скринингтік тексеруден өткізудің өзекті қажеттілігі бар екенін көрсетеді», — дейді социологиялық зерттеудің тапсырыс берушілері, «Қазақ отбасылары — 2022» ұлттық баяндамасының авторлары.
Айта кету керек, соңғы екі жылда ҚР Денсаулық сақтау министрлігі ЭКҰ-ға арналған квоталарды айтарлықтай арттырды. 2021 жылы олардың саны бес есе көбейді — 1,3 мыңнан 7 мың хаттамаға дейін. 2022 жылы квота бойынша 6,4 мың қазақстандық отбасы ЭКҰ процедурасынан өтті. Еліміздің жетекші репродуктолог мамандары үкіметтің квоталарды ұлғайту туралы шешімін ЭКҰ сияқты қымбат емді ала алмайтын баласыз жұптарға үлкен көмек екенін айтады. Қазақстанда басқа елдермен салыстырғанда ЭКҰ қанша тұратыны туралы бұған дейін жазған болатынбыз.
