4 қаңтарда Павлодар облысында жүргізуші мен үш құтқарушы мінген автобус Майқайың кеніші маңындағы тазарту алаңына құлап кетті. Екі құтқарушының мәйіті сол күні автобустың сыртынан табылды. Бір айдан кейін құтқарушылар Майқайың ауылындағы кәсіби әскерилендірілген төтенше жағдайлар қызметінің республикалық орталық штабының автобусы мен жоғалған екі қызметкерін іздеу жұмыстарын тоқтатты.
Қайғылы оқиға мамандардың БАҚ-та көп жылдар бойы айтып жүрген проблемаларын (1, 2, 3) — өндірістік жарақаттар мен пайдаланылған шахта оқпандарын дұрыс сақтамау қаупін анықтады. Комиссия мүшелерінің алдын ала қорытындысына қарағанда, «Майкаинзолото» АҚ тау-кен қазбаларының қуыстарына топырақтың шөгуіне «жұмыстардың қанағаттанарлықсыз ұйымдастырылуы және өндірістік бақылаудың дұрыс жүргізілмеуі» себеп болған.
Майқайыңдағы қайғылы оқиға жер бетінде бос шахтаның үстінде шұңқыр пайда болуынан туындаған бірінші жағдай емес. Дәл осындай жағдай 2014 жылы Шығыс Қазақстанның Риддер қаласында да орын алып, жеке тұрғын үй жер астына кеткен. Ғимарат Риддер-Сокольный шахтасының тозған оқпанына құлаған. Бұл кенеттен болған жоқ, үй тұрғындарына бірнеше минут уақыт болды, олар үйлерінен шығып үлгерді. Содан кейін мемлекеттік комиссия болған оқиғаның бірнеше себебін атады: шахта камерасының уақытылы төселмегені, кәсіпорындағы технологиялық тәртіптің төмендігі, топырақтың ылғалдығы. Кенішке иелік ететін бас компания «Казцинк» ЖШС төтенше жағдайдың барлық салдарын жойып, шұңқырды толтырып, бос орындар мәселесі шешілді. Бірақ бұл жағдай барлық қазақстандық тау-кен өндіруші кәсіпорындарды осындай заң бұзушылықтар бойынша жаппай тексеруге негіз болған жоқ.
Қазір автобус құлаған шұңқырдан 500 метр қашықтықта үйлері орналасқан Майқайың ауылындағы Шанхай ықшамауданының тұрғындары өмірлеріне қауіптенуде. Дәл осындай алаңдаушылықты кеніштің жұмысы аяқталған Шығыс Қазақстан облысындағы Белоусовка ауылының тұрғындары да айтып отыр, енді олар сарқылған арықтарды сумен толтыруды жоспарлап отыр. Сенаторлар Ольга Булавкина мен Шәкәрім Бұқтұғытов үкіметке зерттеу жұмыстарын жүргізіп, кен орнын сақтап қалудың қауіпсіз жолын табу керектігін айтты. «2023 жылы қоғамдық тыңдаулар кезінде жергілікті тұрғындар шахта тасқыны нәтижесінде шұңқырлар болатынына және адам шығыны болуы мүмкін екеніне наразылықтарын білдірді. Өйткені бұл ауыл, шын мәнінде, кеніштердің үстінде орналасқан», — деп жазды ШҚО-ның депутаттары сауалда.
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау комитеті мәліметінше, еліміздегі өндірістік жарақаттану Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Павлодар секілді облыстарда ең көп. Зардап шеккен әрбір бесінші адам (2023 жылдың бірінші жартыжылдығындағы мәлімет бойынша) тау-кен-металлургиялық өңір қызметкерлері. Былтыр қаңтар–қараша аралығында 184 адам жұмыс орнында қаза тапты, оның ішінде Қарағанды облысындағы Костенко атындағы шахтада 46 кенші бар. Көп жылдық деректерге қарағанда, Қазақстанда өндірісте жарақат алғандар мен қаза тапқандар санына қатысты жағдай бес жылдан астам уақыт бойы өзгерген жоқ.
Тиісті ведомство — ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қазақстанда кәсіпорындардағы еңбекті қорғау мәселелерімен қатар, жұмыс орнындағы қауіпсіздікті мемлекеттік бақылауда да қиындықтар бар екенін мойындайды. 2030 жылға дейінгі еңбекті қорғау тұжырымдамасында министрлік сарапшылары, әдетте, жазатайым оқиғаларды тексеру нәтижелері бойынша бұзушылықты жою үшін шаралар әзірленетінін, бірақ оның пайда болу көзін емес, деп жазады. Бұл жүйелілікке қол жеткізуге және ұқсас төтенше жағдайлардың алдын алуды қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді. Сонымен қатар, мемлекеттік еңбек инспекторлары жергілікті атқарушы органдарға ауысқаннан кейін кадрлардың кетуі және «мүдделер қақтығысы» орын алуда. Өйткені өндірістік жарақаттану көрсеткіші әкімдіктер қызметінің тиімділігін бағалау жүйесіне енгізілген болатын, енді «еңбек инспекторлары еңбек саласындағы анықталған бұзушылықтар көрсеткіштерін арттыруға мүдделі емес». ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мамандары 2022 жылғы статистиканы сараптай келе осындай қорытындыға келді. Инспекторлар әкімдіктердің қанатының астына түскеннен кейін 2022 жылы жеті облыста (соның ішінде Қарағанды облысы) жеңіл және орташа жарақат алған бірде-бір ЖКО тіркелмегені белгілі болды. Халық жасыру фактілері туралы ақырында прокурорлық тексерулердің нәтижелері бойынша біледі (1, 2).
ҚР өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы бақылау-қадағалау қызметінің нәтижелері көрсеткендей, былтыр қаңтар–қыркүйек айларында мемлекеттік органдар жүргізген тексерулер 2,8 есе азайған. Үш тоқсанда 2022 жылдың қаңтар–қыркүйекте 1,8 мың тексеріспен салыстырғанда, тек 630 тексеру жүргізілді. Бір қызығы, жоспардан тыс тексеру 7 еседен астам азайған.
Тиісінше, инспекторлардың келуінің азаюымен ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі Өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің статистикасы анықталған бұзушылықтардың азайғанын көрсетеді. Былтыр тоғыз айда небәрі 15,5 мың заң бұзушылық тіркелді, бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1,8 есе аз. Айыппұл 1,2 мыңнан 184-ке, олардың жалпы сомасы 171,2 млн теңгеден 28 млн теңгеге дейін азайды.
