Қазақстан көрші елдерден келген бедеу жұптар үшін медициналық туризм үшін тартымды елге айналуда. ҚР-дағы емханаларда жасанды ұрықтандыру бағдарламасының бағасы төмен, ал ел заңнамасы баланы дүниеге әкелу үшін суррогат ананың қызметін пайдаланатын жұптарға ыңғайланған. Біздің елде біреудің баласын көтеріп жүрген әйелдің балаға еш құқығы жоқ және оны генетикалық ата-анасына беруге міндетті.
ҚР-да суррогат ана болу қатаң түрде реттеледі және жүктілік кезінде пішімін бұзудан қорқатын бай әйелдердің қалауы бойынша жүзеге асырылмайтынын атап өткен жөн. Заң бойынша суррогат ана қызметін тек мына шарттарды орындаған ерлі-зайыптылар пайдалана алады: неке тіркеледі, бедеулік диагнозы қойылады, әйел физиологиялық тұрғыдан бала көтеруге және босануға қабілетсіз екені анықталады.
Суррогат ана бағдарламасы қымбат миллиондаған теңге. Ranking.kz редакциясы осы қызмет нарығына мониторинг жүргізіп, орындаушыларды іздеудің кем дегенде үш арнасын тапты. Ең қарапайым және арзан, бірақ заңды түрде ең қауіптісі — агрегат сайттардағы немесе әлеуметтік желілердегі жеке жарнамалар. Қоғамдық игіліктерде жарияланған осындай жарнамаларға қарағанда, қазақстандық әлеуетті суррогат аналар 2,5 млн теңгеден 9 млн теңгеге дейінгі сомаға өзгенің баласына уақытша ана болуға дайын. Сонымен қатар, олардың қызметтеріне ең жоғары бағаларды, жарнамаларға сәйкес, бедеу жұптар үшін балаларды дүниеге әкелуде табысты тәжірибесі бар әйелдер белгілейді.
Суррогат ананы табудың екінші нұсқасы — репродуктивті медицина клиникасына тікелей хабарласу. ЭКҰ орталықтарына мониторинг жүргізген кезде олардың аз ғана бөлігінде дәлелденген суррогат аналардың жеке мәліметтер базасы бар екені белгілі болды. Бұл әйелдер қызметінің құны 3–7 млн теңге. ЭКҰ клиникаларының көпшілігінде үміткерлердің жеке тізімі жоқ және олар ынтымақтасатын суррогат ана агенттіктерінің қызметін пайдалануды ұсынады. Қазақстанда мұндай ұйымдардың саны туралы ресми мәлімет жоқ. Нарықты саралай келе, біз Алматы мен Астанада осындай 10-нан астам агенттіктерді анықтадық. Олардың сайттарындағы деректерге қарағанда, ұйым агенттері ерлі-зайыптылар үшін таңдауға дайын суррогат ана төлемінің мөлшері 4,5–8 млн теңге аралығында ауытқиды. Сондай-ақ ресейлік агенттіктердің Қазақстандағы суррогат аналардың қызметтері туралы хабарландырулар да желіде жарияланған. Мұндай жағдайларда құны жоғары: 7 млн теңгеден 13 млн теңгеге дейін.
Жарияланған сандар суррогат ана болуды шешкен ерлі-зайыптылар дайындауы керек толық мөлшер емес. Әйелдің генетикалық тұрғыдан бөтен бала көтеретін бұл ерекше қызмет тек қымбат репродуктивті технологиялардың көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін. Сондықтан ЭКҰ бағдарламаларының құнын ескеру қажет. Генетикалық ата-ананың мұндай жағдайда алатын шығындарын есептеу кезінде біз барлық негізгі міндетті және қосымша қызметтерді ескердік.
Суррогат ана шығынының негізгі пакетіне әйелдің соңғы жарнасы ғана емес, оның ай сайынғы күтімі де (200 мың теңгеден 250 мың теңгеге дейін) кіреді. Міндетті шығын — генетикалық ата-аналарға арналған ЭКҰ бағдарламасын тікелей жүзеге асыру — медициналық тексеруді есепке алғанда 1,5–2 млн теңге тұрады. Аталық жыныс жасушаларын жою немесе эмбриондарға қосымша генетикалық зерттеулер жүргізу үшін хирургиялық медициналық процедураларды жүргізу қажет болса, сома жоғары болуы мүмкін. Міндетті шығындарға генетикалық ата-аналар мен суррогат ана арасында келісім жасау бойынша нотариалдық қызметтер де кіреді: шамамен 60 мың теңге. Осылайша, суррогат ана бағдарламасының маңызды кезеңдерін жүзеге асыруға қажетті негізгі сома 6,7 млн теңгеден 11,3 млн теңгеге дейін ауытқиды.
Шығындардың қосымша пакеті үшін тағы 3,1 млн теңгеден 4,2 млн теңгеге дейін бөлу қажет. Ол жүктілік немесе босану кезінде күтпеген жерден туындауы мүмкін шығындарды, сондай-ақ таңдау қызметтерін қамтиды. Мысалы, мамандандырылған мекемеге хабарласқанда суррогат ананы таңдау үшін агенттік ақы деп аталатын төлемді (550 мың теңгеден 1 млн теңгеге дейін) төлеу қажет. Басқа қалалардан келген генетикалық ата-аналар үшін ұйымдар кураторлық қолдау мен патронаттық қызметтерді де ұсынады (бір жүктілікке 1 млн теңгеге дейін). Бұл агенттік кураторы суррогат ананы үнемі ауруханаларға апаратын, туындаған мәселелерді шешуге көмектесетін және т. б. мүмкіндік беретін нұсқа. Қадағалау қолдауының VIP пакеттеріне тіпті суррогат ананың тамақтануын бақылау, оған кітаптарды таңдау, оның үйі апта сайынғы тазалау және т. б. қызметтер кіреді.
Маңызды қосымша қызметтерге табиғидан ерекшеленетін және дәрігерлердің ерекше назарын талап ететін суррогат ананың жүктілігін басқаруға арналған ақылы бағдарламалар (400 мың теңгеге дейін) және қалаған жағдайда ақылы босану (тағы 120–400 мың теңге) кіреді. Егер суррогат ана егіз баланы дүниеге әкелсе немесе дәрігерлер босану үшін хирургиялық араласуды таңдаса, әйелге қосымша өтемақы төлеуге тура келеді.
Суррогат ана бағдарламасы бойынша міндетті және қосымша қызметтерді қорытындылайтын болсақ, біз бірқатар шығындарды алдық: 9,8 млн теңгеден 15,5 млн теңгеге дейін. ҚР Ұлттық банкінің биылғы ақпан айындағы бағамы бойынша бұл сома 21,8 мың АҚШ долларынан 34,4 мың АҚШ долларына дейін жетеді.
Алынған мәліметтерді басқа елдердегі суррогат аналық бағдарламалардың құнымен салыстырайық. Ашық көздерден алынған ақпаратқа қарағанда, ең жоғары бағаларды мұндай бағдарламаларға тыйым салынбаған Еуропа елдерінде табуға болады. Мысалы, Чехияда суррогат ана бағдарламасы ерлі-зайыптыларға 65–85 мың АҚШ доллары, Бельгияда — 54–65 мың АҚШ доллары, Данияда — 50–60 мың АҚШ долларын құрайды. ҚР-ның ең жақын көршісі Ресейде мұндай бағдарламалардың бағасы еуропалықтармен шамалас: 60 мың АҚШ долларына дейін барады.
