Біз алданған үлескерлердің мәселелері туралы үнемі, жыл сайын, тіпті көп жыл қатарынан жазып келеміз. Және, әрине, бақытсыздардың қатарында болғысы келмейтін, ақшасыз және баспанасыз қалған қазақстандықтар үшін ең айқын шешім — ірі, тексерілген құрылыс салушыларға жүгіну және құрылыс деңгейіне кіргенде тек үлестік қатысуға кіру. Келісімдер және компанияда «Қазақстанның тұрғын үй компаниясы» АҚ (ҚТК) кепілдігі, ЕДБ жобасына қатысуы немесе әкімдіктің рұқсаты болған жағдайда ғана.
Бір ғана үлкен мәселе бар. Жарайды, дәл сол ірі құрылыс салушылар аймақтарда болса, бәрі түсінікті: қайда салу керектігін бизнес өзі шешеді, бұл жерде мемлекет оның аймақтағы болуына әсер ете алмайды. Бірақ дәл сол кепілдіктер қазақстандықтардың көпшілігі үшін бірдеңені шеше ме? Дәлірек айтсақ, мемлекет бақылайтын органдар — ҚТК мен әкімдіктердің кепілдіктері? Жоқ, олар шешпейді деп өкінішпен айтуымыз керек. Мүлдем.
Біз ҚТК порталына кіріп, ҚТК-нан, екінші деңгейлі банк немесе әкімдіктен кепілдік алған ең сенімді құрылыс салушылардың тізімін қарасақ, біз не көреміз? Еліміздің 20 өңірінің сегізінде мұндай құрылыс салушылардың бірде-біреуі жоқ. Яғни, сөзбе-сөз: нөл.
Түркістан облысының ең тығыз қоныстанған өңірлерінің бірінде ештеңе салынбайды деген сөз бе? Бұл қаншалықты шындыққа жанасады? Жоқ, салынып жатыр, облыс әкімі Дархан Сатыбалды биылғы жылы алданған үлескерлердің проблемалары туралы айтты. Солтүстік Қазақстан облысында проблема жоқ (немесе мүлдем құрылыс жоқ)? Сондай-ақ, жақында ғана БАҚ осы аймақта үлескерлерді 400 миллион теңгеге алдаған құрылыс салушыларды айыптағанын жазды. Немесе бізде Қызылорда, Қарағанды облыстарында адамдар тұрмай ма?
Ал, тағы бес аймақта «нөлдік» сегізден басқа, кепілдікпен қамтылған 1–5 нысан ғана бар. Оны жоғарыдағы картадан анық көруге болады.
ҚТК порталының деректеріне сүйенсек, адамдардың қай жерде тұратынын және құрылыс жүріп жатқанын жазу оңайырақ. Екі астанада да күтілетін нәрсе бар. Ал одан азырақ — Қостанай, Атырау облыстары мен Шымкентте. Бар болғаны осы.
Ал осы аталған өңірлерде туылу «бақытына ие болмаған» басқа қазақстандықтар не істеу керек? Еліміздің екі ірі қаласында ғана жұмыс істейтін Бірыңғай тұрғын үй құрылысы операторының мәні неде? Айтпақшы, әліде көңіл толатындай емес. Тамыз айында БАҚ «Астана қаласының қалалық ортаны бақылау және сапа басқармасы» ММ елордада кезекті 426 бұзушылықты анықтағанын хабарлады. Яғни, ел аймақтарының жартысында Бірыңғай оператор негізінен жоқ — бірақ ол бар жерде де заң әлі де құрылыс салушыларға жарлық емес.
Жалпы, БАҚ жазғандай, ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің мәліметінше, бүгінде біздің елімізде үлескерлердің қаражатын тарта отырып салынып жатқан 581 нысан бар, оның ішінде 421 тұрғын үй кешенінің қажетті рұқсаты жоқ — яғни 72,5%. Естеріңізге сала кетейік: ҚТК Қазақстанда 2021 жылдың басынан бері бүгінгі формада ғана жұмыс істейді. Бұл сандар қазақстандықтар үшін қандай да бір маңызды, шын мәнінде оң нәтижеге ұқсамайды.
Нәтижесінде, үлескерлердің қаражатын тартуға құқығы бар 914 үлестік құрылыс объектілерінің 539, «Қазреестр» деректеріне сай, бірден ЕДБ жобаларына қатысатын құрылыс салушылардың объектілері, яғни 59%. Тағы 132 немесе 14,4% — ЖАО-дан рұқсат алған объектілер.
ҚТК кепілдігін алған объектілер тек 243 немесе небәрі 26,6%. Оның ішінде қазір бүкіл Қазақстанға 38 нысан салынуда.
Мүмкін, біз бұл жүйені банктерге беруіміз керек шығар, өйткені олар оны ең жақсы басқара алады — егер әрі қарай осылай жүргізе алса, әрине? Өйткені қазіргі таңда, Бірыңғай тұрғын үй құрылысы операторының жұмысы еліміздің көптеген азаматтары үшін ыстық та, суық та емес, ал алданған үлескерлер мәселесі облыстардың басым көпшілігінде мүлде шешімін таппаған сияқты. Әлі күнге дейін жоқ.
