2022 жылғы негізгі құқықтар бойынша елдер рейтингінде Қазақстан әлемдегі 140 елдің ішінде 100-орынға ие болды. Республиканың индексі 0,46. Индекс 1-ге жақындаған сайын, азаматтардың құқықтары соғұрлым сақталған, азайған сайын (яғни нөлге жақындаған сайын), жағдай нашар.
Рейтингті Дания, Норвегия және Финляндия көш бастаса, Иран ең төменде. ТМД елдерінің ішінде Украина*, Молдова және Қырғызстан сияқты елдер көрсеткіші Қазақстаннан жоғары. Төменде Өзбекстан, Ресей, Беларусь Қазақстаннан төмен.
Негізгі құқықтардың көрсеткіштеріне тең қарау және кемсітпеу, өмір сүру құқығы және жеке адамның қауіпсіздігі, заңның тиісті тәртібі, пікір мен сөз бостандығы, сенім мен дін бостандығы, жиналыстар мен бірлестіктер бостандығы, еңбек құқықтары жатады.
* Украина бірқатар себептерге байланысты ТМД-да даулы мәртебеге ие.
Еске салайық, елімізде қоғамдық кеңестер осыдан бірнеше жыл бұрын құрылған болатын. Қоғамдық кеңес — қоғам мүшелері қатысатын, ішкі ресімделген құрылымы бар, мемлекеттік органдар белгілі бір өкілеттіктерді беретін және мемлекеттік шешімдерді қабылдау мен орындау мәселелері бойынша консультациялар жүргізілетін субъект.
Астанада алғаш рет қоғамдық кеңестердің бірлескен отырысы өтті, деп хабарлайды Хабар24. Құжат 2028 жылға дейін есептелген тиісті Тұжырымдамада бекітіледі. Оның басты мақсаты, жиынға қатысушылардың пікірінше, қазақстандықтардың өмірін, денсаулығын және мүлкін қорғауды күшейту.
Қоғамдық кеңестер туралы заңға сәйкес, кеңес мүшелерінің санын жұмыс тобы анықтайды:
1) республикалық деңгейде:
- министрліктер, ҚР президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін органдар құратын қоғамдық кеңестерде — 15-тен 30-ға дейін мүше;
- квазимемлекеттік сектор субъектілерінде құрылатын қоғамдық кеңестерде — 10-нан 15 мүшеге дейін;
2) жергілікті деңгейде — уәкілетті органның қоғамдық кеңестердің қызметі бойынша ұсынымдарын ескере отырып.
ҚР-дағы қоғамдық кеңестердің 2022 жылғы қызметі туралы есепке сәйкес, 17 министрлік пен 5 ведомстводағы республикалық деңгейдегі қоғамдық кеңестерде барлығы 399 мүше болды. Орта есеппен бұл әр кеңесте шамамен 18 адам. Кеңес мүшелерінің ішінде 85 мемлекеттік қызметші, 19 ведомствоға бағынысты ұйымдардың өкілдері болды.
399 мүшенің 78-і ғана әйелдер. Бұл ретте үш ведомствода — Ауыл шаруашылығы министрлігінде, Ұлттық экономика министрлігінде және Төтенше жағдайлар министрлігінде, сондай-ақ ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінде әйелдер болған жоқ. Орташа алғанда, әйелдердің үлесі 19,5% құрайды. Әйелдердің көпшілігі Сауда және интеграция және Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінде болды: әр министрлікте 10 адамнан.
2021 жылдың соңына қарай жергілікті деңгейдегі 216 қоғамдық кеңесте 3,3 мың мүше болды. Кеңестердің көпшілігі Алматы және Қостанай облыстарында (әрқайсысында 21), кеңес мүшелерінің көпшілігі Алматы облысында (352 адам) болды. Әрбір мегаполисте тек 1 кеңес болды. Алматыда кеңес құрамында 39 адам, Шымкентте 29 адам, Астанада 20 адам болды.
Әйелдердің ең көп үлесі Ақтөбе облысының кеңестерінде (76,2%), ең азы — Түркістан облысында (11,6%) байқалды. Жергілікті мәслихаттардағы әйелдердің үлесі орта есеппен 34,2%-ды құрады.
Қазақстандықтардың басым бөлігі іс жүзінде қоғамдық кеңестермен араласпаған. Өтініш бергендердің дені қиын жағдайда қалғандар немесе азаматтық белсенділер. «Қазақстан әлеуметтік даму институты» КеАҚ жүргізген сауалнамаға сәйкес, кеңестерге жүгінген респонденттердің 62%-на көмек көрсетілген. Өтініш бергендердің тағы 26%-на ішінара көмек көрсетілсе, 8%-на мүлдем көмектеспеген. Респонденттердің 20,1%-ы қоғамдық кеңестерге оң баға берсе, 16,8%-ы оң деуге болады деген, 36,4%-ы бейтарап, 4,7%-ы теріс деуге болады десе, 1,6%-ы теріс пікір білдірді.
Респонденттердің 20,8%-ы қоғамдық кеңестердің жұмысын тиімді, 26,1%-ы тиімді деуге болады, 11,4%-ы тиімсіз деуге болады, 12,5%-ы тиімсіз деп бағалаған. Респонденттердің тағы 3,1%-ы кеңесті кездестірмеген және жүгінбеген, 1,8%-ы жауап беруден бас тартқан.
Респонденттердің 14,6%-ы кеңестердің жұмысына сенім артты, 14,1%-ы сенім артуға жақын болса, 21,5%-ы бейтарап, 2,3%-ы сенім артпауға жақын, 1,3%-ы сенім артпайтынын айтты. Респонденттердің 38,1%-ы қоғамдық кеңестердің құрамы мен мүшелері туралы ештеңе білмейді.
Респонденттердің пікірінше, қоғамдық кеңестердің жұмысы көбінесе халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдауда (39%), жұмыспен қамту мәселелерін шешуде (27%), қоршаған ортаны қорғауда (21,1%), азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда (19,3%), әлеуметке қарсы құбылыстарды жоюда (19%), тұрғын үймен қамтуда (15%) және елді мекендерді абаттандыруда (15%) байқалады.
