ҚР-дағы еңбек миграциясы. 2022
Соңғы бір жылда Қазақстанда вахталық жұмысшылардың саны үштен бірінен астамға өсті және «коронадағдарысқа» дейінгі көрсеткіштерге оралды. 2022 жылдың төртінші тоқсанында 125,9 мыңға жуық қазақстандық үйден тыс жерде жұмыс істеді, бұл 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 31,1 мың адамға көп. Бұл статистика тек тұрғылықты жерінен тыс жерде жұмыс істейтін, айына 1-2 рет үйге келетін (немесе қызметкердің келісімі бойынша азырақ) жұмысқа орналасқан азаматтар туралы. Дәл осы кесте ҚР Еңбек кодексінде вахталық жұмыс деп көрсетілген (135-бап).
Бес жылдық кезең пандемия кезіндегі статистикалық «сәтсіздіктерге» тән үлгіні көрсетеді. ҚР-дағы ішкі еңбек мигранттары ең аз 2020 және 2021 жылдары байқалды: тиісінше 96,5 мың және 94,8 мың адам. Ол кезде ел ішінде қозғалыс қиын болды немесе ауысымдағы жұмысшыларға қосымша талаптар қойылды (мысалы, ауысым алдында карантинде болу).
Айта кету керек, ҚР Ұлттық статистика бюросы Ресейге вахтаға кеткен азаматтарды ешбір жағдайда есепке алмайды. Олар басқа мемлекетте жұмыс істейді және қазақстандық есеп жүйесіне көрінбейді. Жұмыспен қамту статистикасында бұл еңбек эмигранттарын, мысалы, жұмыссыздар ретінде көрсетуге болады.
Кім вахтамен жұмыс істейді? Былтыр төртінші тоқсанда ресми тіркелген вахталық жұмысшылардың жартысынан көбі (56,4%) ауыл тұрғындары болды. 43,6%-ы қала тұрғындары. Ауыл мен қаланың шамамен бірдей қатынасы бесжылдықтың алдыңғы жылдарында да тіркелді. Барлық вахталық жұмысшылардың 51,2%-ы үйден алысқа — өз өңірінен кеткен жоқ. 39,2%-ы өз өңірінен тыс алысқа аттанды.
Былтырғы төртінші тоқсанда вахтамен жұмыс істейтін 125,9 мың жұмысшының 87,6%-ы ерлер болды. Әйелдер аз: 12,6%.
Барлық тіркелген вахталық жұмысшылардың төрттен үш бөлігі, яғни 94 мың адам айына 1-2 рет үйіне келеді. Жалпы санның 25%-ы айына бір реттен аз үйіне келеді.
Hh.kz рекрутингтік платформа сарапшыларының мәліметінше, 2022 жылы бұл порталда вахтамен жұмыс кестесі бар 20 мыңнан астам бос жұмыс орындары орналастырылған (Ресейден келген ұсыныстарды қосқанда). Оның ішінде ең көп бөлігі (16%) Атырау облысындағы жұмыс берушілерден, 12%-ы — Қарағандыдан, 7%-ы — Алматы қаласындағы кәсіпорындардан.
2023 жылғы 21 ақпандағы дерек бойынша, hh.kz сайтында вахталық жұмысшылар үшін 761 бос жұмыс орны жарияланған. Оның 89%-ы Қазақстан бойынша ұсыныстар ретінде көрсетілген, бірақ олай емес. Шетелдік жұмыс берушілердің немесе рекрутингтік сайттардың бос жұмыс орындарының үлкен пайызы қазақстандық қалалардағы геолокациясы бар хабарландырулар. Ал жұмыстың өзі Ресейде немесе Еуропада.
Мемлекеттік электронды еңбек биржасының Enbek.kz дерекқорына вахталық жұмысшылар үшін 1,2 мың жұмыс орнына 366 бос жұмыс орны орналастырылды. Оның 93-і өңдеу өнеркәсібі, 62-сі мұнай-газ өнеркәсібі, 51-і құрылыс және сәулет өнеркәсібі саласында.
Ұсынылатын жалақыға келетін болсақ, осы екі рекрутинг сайтындағы статистика әр түрлі. Hh.kz жеке еңбек биржасының сайтында бос жұмыс орындарының басым бөлігі (54,1%) ұсынылатын табыс көрсетілмей орналастырылған. Ұсыныстардың 35%-ға жуығы 300 мың теңгеден асатын жалақысы бар, олардың ішінде кейбір хабарландырулар қиыр солтүстіктегі өнеркәсіптік нысандарда вахталық жұмыс ұсынатын ресейлік жұмыс берушілерден (ең жоғары баға сегменті). Бос жұмыс орындарының 7%-ы вахталық жұмысшыларға 200 мыңнан 300 мың теңгеге дейін табыс ұсынады.
Enbek.kz электронды еңбек биржасында барлық бос жұмыс орындарының төрттен бір бөлігі (89) 300 мың теңгеден жоғары ұсынады. Ұсыныстардың жалпы санының 20,2%-ы (74) 200 мыңнан 300 мың теңгеге дейін табыс алуға уәде береді. Салыстырмалы түрде төмен жалақымен (60 мыңнан 100 мың теңгеге дейін) бос орындар көп: 92, немесе 25,1%.
Вахталық жұмысшылардың өз қаласында немесе ауылында жұмыс істейтін жалдамалы жұмысшылардан көп жалақы алатынын түсіну үшін біз салыстыру үшін келесі көрсеткіштерді қолданамыз. ҚР-да 2022 жылдың төртінші тоқсанында орташа айлық атаулы жалақы 338,7 мың теңгені құрады, былтыр орташа айлық жалақы 204,1 мың теңге болды. Вахталық жұмысшылар республикалық көрсеткіштен көп алады екен. Егер сіз бұл көрсеткішті вахталық жұмыс әдісі кең таралған белгілі бір өнеркәсіп секторлары үшін егжей-тегжейлі сипаттасақ, жағдай мынадай. Мұнай-газ саласындағы орташа атаулы жалақы 2022 жылдың төртінші тоқсанында 1,2 млн теңгені құрады; металл кендерін өндіретін компанияларда — 558,3 мың теңге; құрылыста — 466,5 мың теңге. Осылайша, вахталық жұмысшылардың жалақысы нарықтан жоғары жұмыс кестесіне ғана емес, сонымен бірге белгілі бір саладағы жоғары табысқа да байланысты.
Вахталық жұмысшылардың табыс деңгейін бағалау кезінде бір маңызды факторды ескеру қажет. Мұндай жұмыс кестесі бар бос орындардың көпшілігі вахтаның бір ауысымына (әдетте 28–30 күн) ақы төлейді. Содан кейін қызметкер 2–4 аптаға үйіне кетеді. Кейбір жағдайларда ғана хабарландыруларда мереке күндері жалақының кем дегенде бір бөлігін алатыны көрсетілген.
Біз екі ірі рекрутинг сайтында жарияланған ең жоғары ақы төленетін ауысымдық жұмысшылардың 10 жұмысын таңдадық. Рейтинг көшбасшысы Қазақстанның мұнай өнеркәсібіндегі құбырлар құрылысына маманданған итальяндық SICIM компаниясының ұсынысы болды. Жұмыс беруші Теңіз және Қарабатан жобаларындағы құбыр монтаждау жұмыстары үшін қатысушының басшысына 880 мыңнан 1 млн теңгеге дейін төлеуге дайын.
Жалақы жөнінен Теңіздің басқа бос орындары да үздік үштікке енді. Мәселен, «ЮСС Супорт Сервисез» ЖШС сервистік компаниясы вахталық жұмысшыларға спорт нұсқаушысы іздеп, оған айына 850 мыңнан 950 мың теңгеге дейін жалақы төлеуге келісіп отыр. Желілік инженерлер мен сапаны бақылау мамандарына да жоғары жалақы ұсынылады (әрқайсысы 900 мың теңге).
