2023 жылғы қаңтар–қазанда пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы ауданы 2022 жылғы қаңтар–қазанмен салыстырғанда 13,8% өсіп, 13,3 млн шаршы метрді құрады. Оның ішінде шамамен 8 млн ш. метр көп пәтерлі үйлер, 5,3 млн ш. метр жер үйлер.
Ескерту: тұрғын үйдің көп бөлігі 12,2 млн ш. метрін немесе 91,6%-ын жеке меншік құрылыс компаниялары салды, оның ішінде 5,4 млн ш. метрі халықтың қаражатына салынды. Яғни құрылыс компанияларының тұрғын үйді пайдалануға беруіне халықтың қатысу үлесі айтарлықтай — 44%-дан астам. Бұл Қазақстандағы үлескерлік құрылыстың маңызды екенін көрсетеді.
Айта кетерлігі, бүгінде үлескерлік құрылыс мәселелері әлі де өзекті. Қазақстандағы алданған үлескерлер мәселесі — ауқымды және күрделі құбылыс. Мыңдаған қазақстандықтар адал емес құрылыс компанияларына сеніп, баспанасыз қалды. Соңғы екі жылда үлескерлік құрылыс саласындағы қылмыстық істер бойынша 16 адам сотталып, 300-ден астам компания әкімшілік жауапкершілікке тартылды, деп хабарлайды inbusiness.kz. Сарапшылардың айтуынша, үлескерлік құрылыс нарығының 80%-ы дерлік үлескерлерден ақша тартуға рұқсатсыз және құжатсыз сатылады. Бұл шамамен 1,5 млн ш. метр. Оның үстіне құрылыс компаниясы тұрғын үйді пайдалануға беруді баяулататын немесе оны салудан мүлде бас тартатын жағдайлардың саны арта түсетініне мамандар сенімді.
«Қазақстандық тұрғын үй компаниясының» (ҚТК) мәліметінше, қазір елімізде 196 нысанды рұқсатсыз немесе кепілдіксіз салынып жатқан 176 құрылыс компаниясы бар. Олардың басым бөлігі Астана қаласында: 136 нысан. Осылайша, проблемалық құрылыс компаниялардың азаюына қарамастан, мәселе маңызын жоғалтқан жоқ.
Әрине, мұндай проблемалық нысандардың жағдайы бірінші кезекте қолданыстағы заңнаманың және тұрғын үй нарығындағы уәкілетті ұйымдардың қызметінің арқасында біртіндеп шешілуде. Үлескерлердің заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында Қазақстанда «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» заң бар, онда тұрғын үй құрылысына үлескерлік қатысуды ұйымдастырудың үш заңды тәсілі қарастырылған:
- «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы» АҚ-нан кепілдік алу;
- екінші деңгейлі банк жобасына қатысу;
- құрылыс салушының өз қаражаты есебінен тұрғын үйдің қаңқасын салғаннан кейін жергілікті атқарушы органнан рұқсат алу.
Көппәтерлі тұрғын үйлер салу үшін жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын өзге тәсілдермен тартуға тыйым салынады.
Бүгін біз тұрғын үй құрылысының кепілдігін қарастырамыз, өйткені бұл үлестік құрылыстың маңызды құрамдастарының бірі. Үлестік құрылысқа кепілдік беру тетігі мыңдаған қазақстандықтарға қолжетімді және сапалы баспана алуға көмектесе отырып, мемлекеттің әлеуметтік бағдарланған міндеттерін шешеді. Бұл тетік жобаның ашықтығын қамтамасыз етеді: құрылыс процесін бақылау және мониторингілеу жүзеге асырылады, сондай-ақ үлескерлердің салымдарының сақталуын және жобаның мерзімінде аяқталуын қамтамасыз ету мақсатында ақша қаражатын мақсатқа сай пайдаланылуын қамтамасыз етеді.
Құрылыс компанияларына кепілдік беруге жауапты ҚР-дағы тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы — «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы». Биыл қарашада ҚТК 1 трлн теңгеге кепілдікті жабуға қол жеткізді. Жалпы ауданы 5,2 млн ш. метр болатын 215 жобаға кепілдік берілді, бұл 60 мың үлескердің салымын қорғауға мүмкіндік берді. 228 мыңға жуық азамат тұрғын үй-коммуналдық шаруашылыққа кепілдік беру арқылы (отбасы коэффициентін ескере отырып) өздерінің тұрғын үй жағдайларын жақсарта алды.
Соңғы бір жылда компания қызметі жақсарды. Қазіргі уақытта барлық өтініштер тек Digital Baiterek онлайн порталы арқылы қабылданады. Өтінімдерді қараудың орташа уақыты 8-ден 15 жұмыс күнін құрайды. Бұрын кепілдіктер негізінен үш мегаполисте ғана берілсе, қазір цифрландырудың арқасында компания қазірдің өзінде 12 өңірді қамтиды. Барлық ақпарат Тұрғын үй порталында жалпыға қолжетімді, мұнда азаматтар салынып жатқан нысандарды ТЖК кепілдігінің немесе әкімдіктің рұқсатының бар-жоғын тексере алады. Бұл күмәнді жобаларға ақша салмау және ақыр соңында акционерге алданып қалмау үшін жасалуы керек.
Сонымен қатар, көптеген азаматтар кепілдіктің не үшін қажет екенін және ол үлескерлерді қалай қорғайтынын түсінбейді. ҚТК мәліметінше, компания мына жағдайларда кепілдік бере алады:
- тұрғын үйді пайдалануға беру мерзімін бұзу;
- ақшаны мақсатсыз пайдалану;
- заңды күшіне енген сот шешімімен белгіленген құрылыс компаниясының төлем қабілетсіздігі.
Кепілдік жағдайы туындаған кезде ҚТК қаржыландыруы құрылыс компанияларының кепілдік жарналары есебінен қалыптастырылатын резервтік қаражат есебінен жүзеге асырылатын және тек есеп айырысумен байланысты шығындарды жабуға арналған нысанның құрылысын аяқтауға міндеттеме алады.
«Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» ҚР заңы құрылыс компаниясы мен уәкілетті компанияға қаржылық тұрақтылық пен тәжірибеге қойылатын біліктілік талаптарын белгілейді. Компания инжинирингтік компаниялар арқылы үлескерлер ақшасының мақсатты жұмсалуын және құрылыс барысын бақылау және бақылау тетіктерін қолданады.
Осылайша, тұрғын үй құрылысына кепілдік беру үлескерлердің құқықтарын қорғаудың шұғыл қажетті құралы. Құрылыс жобасын таңдаған кезде болашақ үлескер құрылыс салушының мәліметтерін егжей-тегжейлі зерттеп, оның ҚТК кепілдігі бар екеніне көз жеткізуі керек.
