Қазақстанның 16 университеті әлемдегі ең мықты университеттер тізіміне енді. QS World University Rankings рейтингіне барлығы 1421 университет енген. Үздік ондыққа АҚШ, Ұлыбритания және Швейцария университеттері кірді. Біздің ең жақсы көрсеткішіміз — 150-орын, оны әл-Фараби атындағы ҚазҰУ иеленді. Топ-500 тізіміне ҚР-ның бес ірі ұлттық университеті кірді, ал Алматы, Қарағанды, Павлодар және Түркістанның өңірлік университеттері әлдеқайда төмен орындарда.
Ranking.kz редакциясы биыл қазақстандық жоғары оқу орындарында оқу ақысы қанша болатынын анықтады. Біз баға ақпаратын екі блокқа бөлдік — республикалық және өңірлік жоғары оқу орындары үшін, сондай-ақ төрт негізгі кәсіби бағыт бойынша. Бірінші топта Назарбаев Университетін ең қымбат университет деп атауға болады. Ол жақта гуманитарлық мамандық алу үшін жыл сайын 7,5 млн теңге төлеу керек. Инженерлік немесе IT мамандығы бойынша оқу жылына 9 млн теңге. Төрт жылдық бакалавриат кезеңі үшін жалпы сома сәйкесінше 30 млн және 36 млн теңге.
Оқу ақысы бойынша екінші орынды КИМЭП университеті иеленді. Университетте кредиттік жүйе бар, ал төлемнің жалпы сомасы жыл ішінде жабылған академиялық кредиттің санына байланысты. Төрт жылдағы барлық міндетті пәндерді есепке алғанда студент 16,4 млн теңге, бір жыл үшін шамамен 4,1 млн теңге төлеуі керек. Қазақстан-Британ техникалық университеті де ең қымбат университеттердің үштігіне енді. Мұнда студенттер де кредиттік жүйе бойынша оқиды. Бакалавриаттың барлық кезеңіне оқу ақысы 9,6 млн теңге, бір жылға — 2,4 млн теңге.
Қарастырылған 15 жоғары оқу орнының ең көп тараған жылдық оқу ақысы 1 млн теңгені құрайды. Әдетте, техникалық және IT мамандықтары гуманитарлық ғылымдарға қарағанда қымбатырақ.
Өңірлік университеттердің көпшілігінде бір жылдық оқу құны кем дегенде екі есе төмен. Тізімде көрсетілген облыс орталықтарының 10 ірі ЖОО-ның көпшілігінде баға педагогикалық мамандықтар мен әлеуметтік ғылымдар бойынша 550–600 мың теңге, инженерлік мамандықтар мен IT бағыттары үшін 730–760 мың теңге аралығында ауытқиды.
Биыл жыл басында ҚР Ғылым және жоғары білім вице-министрі Қуаныш Ерғалиев қазақстандық жоғары оқу орындарында білім алудың орташа құны 300–400 мың теңгені құрайтынын айтқан болатын. Шенеунік университеттердің академиялық және басқарушылық еркіндікке ие екенін және бағаны өздері белгілейтінін, жыл сайын инфляция шегінде бағаларды реттейтінін түсіндірді. Білім және ғылым министрлігінің өкілі жаңа 2023/2024 оқу жылында бағаның өсуін жоққа шығармады. Қыркүйек айынан бері университет басшылығының оқу құны туралы жарияланған бұйрықтарына қарағанда, бұл баға қазірдің өзінде өскен.
Білім беру мекемелерінің есептеріне сәйкес, 2022 жылы жоғары оқу орындары көрсетілген қызметтердің жалпы көлемін 15%а арттырған. 2021 жылы білім беру мекемелері 434,4 млрд теңгеге қызмет көрсетсе, бір жылдан кейін 499,7 млрд теңгеге қызмет көрсетті. Қаражаттың жартысынан астамы — 60,8%-ы — бюджет есебінен, тағы 36,7%-ы – халықтың төлегені. Студенттердің тек 2,5%-ы ғана ақылы бөлімдерде оқыды, сонымен қатар олардың ақысын кәсіпорындар да төледі. Биыл қаңтар-маусым айларында қаржылық көрсеткіштердің өсуі байқалды. Университеттер білім беру қызметтеріне 215,4 млрд теңге алды, бұл 2022 жылдың бірінші жартыжылдығымен салыстырғанда 16% артық.
Өткен жылдың қорытындысы бойынша, Қазақстанда 116 жоғары оқу орнының лицензиясы болған. Олардың жартысы мегаполистерде: Алматыда — 39, Астанада — 14, Шымкентте — 8. Оларда барлық болашақ бакалаврлардың 58%-ы оқиды. Ең «студент» қала атағы көп жылдар бойы мықты ұлттық университеттер мен академиялар орналасқан, талапкерлердің қабылдау таңдауы кең Алматыға тиесілі.
Өңірлерде университеттердің жағдайы басқаша. Көп жылдар бойы жоғары білім беру жүйесін оңтайландырудан кейін еліміздегі ЖОО саны 2019 жылғы 125-тен 2022 жылы 116-ға дейін қысқарды. Қазіргі уақытта ірі өңірлерде 6–8 жоғары оқу орны сирек болса, бір өңірге орта есеппен 3 университеттен келеді. Алшақтықтар да бар. Мысалы, халқы ең тығыз орналасқан 2,1 млн тұрғыны бар Түркістан облысында да, 610 мың тұрғыны бар шағын Абай ауданында да жоғары оқу орындарының саны бірдей: облыстардың әрқайсысында үшеуден. Ал 1,5 млн-нан астам адам тұратын Алматы облысында жалғыз университет бар.
Ақылы білім беру мәселесі қазақстандық студенттердің көпшілігін алаңдатады, өйткені кешегі үш талапкердің екеуі ақылы бөлімде оқиды. Алайда, ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының дерегінше, соңғы жылдары олардың үлесі баяу азайып келеді. Егер 2017 жылы студенттердің 70,6%-ы ақылы оқыған болса, 2022 жылы бұл көрсеткіш 63,1%-ға дейін төмендеген. Мемлекеттік грант иегерлерінің саны жыл сайын артып келе жатқаны қуантады: бес жыл бұрынғы 29,4%-дан былтыр 36,9%-ға дейін.
Тиісті министрліктің мәліметінше, биыл Қазақстанда соңғы 30 жылдағы рекордтық 88,2 мың грант бөлінді, ал үміткерлер саны 94 мың. Ең үлкен бәсеке тіс дәрігері болғысы келетіндер арасында болды: бір орынға 22 адамнан. Гранттарға жоғары бәсекелестік «сыртқы істер» және болашақ дипломаттар, заңгерлер мен психологтар арасында да байқалды: әр мамандық бойынша бір орынға 10 адамнан астам.
