2025 жылдың наурыз айының қорытындысы бойынша ҚР-да жылдық инфляция жеделдеп, 10%-ға жетті. Бұл 2023 жылдың қараша айынан бергі жылдық инфляцияның ең жоғарғы көрсеткіші. Есептік кезеңде ақылы қызметтер 14,3%-ға, азық-түлікке жатпайтын тауарлар 9,1%-ға, азық-түлік тауарлары 7,6%-ға қымбаттады.
Бірқатар қызметтер құнының динамикасын атап өтейік. 2024 жылдың наурыз айымен салыстырғанда коммуналдық қызметтердің тарифтері төмендегідей көтерілді:
- суық су — 88,4%;
- су бұру — 23,7%;
- орталықтан жылыту — 19%;
- ыстық су — 14,6%;
- электр энергиясы — 14,3%;
- тарату желілері арқылы тасымалданатын газ — 13,3%;
- қоқыс шығару — 11,1%.
Сонымен қатар, теміржол жолаушылар көлігінің қызметтері 23,6%-ға, ұялы байланыс 19,5%-ға, медициналық зертханалар мен рентген кабинеттері 18,8%-ға, сәлемдемелер жөнелту 17,7%-ға, дәрігердің алғашқы қабылдауы 16,1%-ға қымбаттады.
Азық-түлікке жатпайтын тауарлардың бағасы өнім түрлері бойынша былайша өсті:
- темекі — 16,5%;
- жиһаз және кілемдер — 10,5%;
- тоқыма бұйымдары — 6,5%;
- тұрмыстық аспаптар — 4,2%;
- фармацевтикалық препараттар — 7,9%;
- аудиовизуалды жабдықтар мен фотоаппаратура, ақпаратты өңдеуге арналған жабдықтар — 48%;
- зергерлік бұйымдар мен сағаттар — 26%.
Азық-түлік өнімдерінің бағасы түрлері бойынша былайша өсті:
- нан-тоқаш өнімдері мен жармалар — 3,1%;
- ет (ет өнімдерін қоса алғанда) — 8%;
- балық (теңіз өнімдерін қоса алғанда) — 10,6%;
- сүт өнімдері — 6,1%;
- жемістер мен көкөністер — 11,9%;
- басқа өнімдер — 6,2%.
Сонымен қатар тұтыну бағасының айлық индексі 1,3%-ды құрады (2025 жылғы ақпанда — 1,5%). Азық-түлік тауарлары бір айда 1,6%-ға, ақылы қызметтер 1,3%-ға, азық-түлікке жатпайтын тауарлар 0,8%-ға қымбаттады.
Жалпы, айта кетейік: қазіргі уақытта инфляция деңгейінің өсуі әлемдік тенденция болып табылады. Соңғы мәліметтер бойынша, 175 елдің 89-ы — 50%-дан астамы инфляцияның үдеуін көрсетіп отыр.
Енді инфляцияның үдеуіне және оның Қазақстандағы жоғары мәндеріне қандай факторлар көбірек әсер еткенін талдайық. Субъективті болмау үшін ҚР Ұлттық Банкінің мәлімдемесін және оның жақында жүргізген зерттеуін келтіреміз.
2025 жылдың ақпан айында ҚР Ұлттық Банкі инфляция болжамын өсу тенденциясы тұрғысынан қайта қарады. Жыл қорытындысы бойынша инфляция 10%–12% аралығында қалыптасады деп күтілуде. 2025 жылы сыртқы және ішкі факторлардың жиынтық әсеріне байланысты инфляцияны жеделдететін елеулі тәуекелдер сақталуда.
Негізгі сыртқы факторлардың ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:
- Әлемдік азық-түлік нарықтарындағы бағаның өсуі. Наурыз айының қорытындысы бойынша FAO азық-түлік бағасының индексі 127%-ға дейін өсті (2024 жылғы наурызда — 118,9%). Өсімдік майлары, ет және сүт өнімдері айтарлықтай өскенін көрсетті.
- Сауда байланыстары мен импорт арқылы Ресей тарапынан инфляциялық қысымның күшеюі. Тура бір ай бұрын РФ Орталық банкі 2025 жылға арналған инфляция болжамын 4,5%–5%-дан 7%–8%-ға дейін күрт көтерді.
Ішкі факторлардың ішінде мыналарды атап өткен жөн:
- Тұрғын үй-коммуналдық қызметтерге (ТКҚ) тарифтердің өсуі. Қазір сектордағы бағаның өсуі жоғары қарқынды көрсетіп отыр. Осылайша, сервистік инфляция «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы аясында реттелетін тарифтердің өсуімен анықталатын болады. Дәл осы фактор бағаның өсу қарқыны 2023-2024 жылдар деңгейінде сақталған кезде сектордағы инфляцияның негізгі драйвері болып қала береді.
- Өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің қымбаттауына байланысты өндірістік шығындардың өсуі.
- Импортталатын тауарлардың қымбаттауы.
- Жанар-жағармай материалдары (ЖЖМ) бағасының өсуі. ЖЖМ-ның қымбаттауы басқа салалардағы бағаларға да кері әсерін тигізетінін айта кеткен жөн, өйткені бұл тауарлар мен қызметтердің кең ауқымына әсер ете отырып, көлік және өндіріс шығындарын арттырады.
Сонымен қатар, АҚШ пен Қытай арасындағы, сондай-ақ АҚШ пен жалпы әлем арасындағы жалғасып жатқан сауда соғыстары туралы ұмытпау керек: сайып келгенде, сыртқы күйзелістер дамушы елдердің экономикаларына әрдайым кері әсерін тигізеді.
Инфляциялық болжамдардың көрсеткіші де маңызды болып табылады. ҚР Ұлттық банкінің соңғы «Экономикалық шолуында» респонденттердің бағаның өсуі туралы пікіріне азық-түлік пен жанармайдың қымбаттауы, сондай-ақ сыртқы оқиғалар ең көп әсер ететіні атап өтілген. Коронавируспен байланысты жағдайдың нашарлауы (қазір мүлде өзекті емес), сондай-ақ депозиттер, кредиттер бойынша мөлшерлемелер мен базалық мөлшерлемелер аз әсер етеді.
