2024 жылғы желтоқсан айының қорытындысы бойынша тіркелген интернет жылдамдығы бойынша елдер рейтингінде Қазақстан 73,67 Мбит/с көрсеткішімен 88-ші орынды иеленді. Бір айдың ішінде еліміз бір сатыға көтерілді. Бұл ретте ҚР нәтижесі — әлі де мәз емес. Егер төменгі позициядан есептейтін болсақ, республика әлемдегі тіркелген интернет жылдамдығы ең төмен 35 мемлекеттің қатарына енді.
Мұнымен әлі бітпеді. Қазақстанды дамыған елдер ғана емес, экономикасы айтарлықтай әлсіз мемлекеттер де басып озды. Оның үстіне Қазақстан ТМД-ның көптеген елінен, соның ішінде көршілес елдерден де артта қалды. Сонымен, Ресей (66-шы орын), Украина* (72-ші орын), Өзбекстан (74-ші орын), Беларусь (78-ші орын), Моңғолия (86-шы орын), Қырғызстан (87-ші орын) тіркелген интернет жылдамдығы бойынша елдер рейтингінде Қазақстаннан жоғары тұр.
Қазақстаннан жоғары тұрған басқа елдердің арасында Эквадор, Гренада, Ямайка, Бруней, Никарагуа, Сальвадор және басқалары бар.
Ал ең жоғарғы көрсеткіштермен үздік ондыққа Сингапур, Гонконг, БАӘ, Франция, Чили, АҚШ, Исландия, Дания, Испания және Швейцария кірді.
* Бірқатар себептерге байланысты Украинаның ТМД-дағы мәртебесі даулы.
ҚР-да тіркелген интернет нарығындағы ең ірі ойыншы — «Қазақтелеком» АҚ ұлттық компаниясы. Компания нарықтың 64,5%-ына ие, (2023 жылдың қорытындысы бойынша), сәйкесінше оның қызметі нарықтың дамуына тікелей әсер етеді.
Өткен жылы компанияда көптеген қаржылық көрсеткіштер төмендеді. Мәселен, 2024 жылғы тоғыз айдың қорытындысы бойынша «Қазақтелеком» АҚ-тың таза пайдасы 51,8 млрд теңгені құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 43,1%-ға аз (91 млрд теңге). Бұл ретте компанияның активтері өсіп жатыр (бір жылда плюс 1,7%). Яғни, ұлттық компанияның көлемі ұлғайып келеді, ал пайда біршама қысқарған, бұл қызмет тиімділігінің төмендегенін көрсетеді.
Бұған сондай-ақ активтердің рентабельділігі (ROA) және меншікті капитал (ROE) коэффициенттерінің динамикасы дәлел бола алады. Сонымен, ROA көрсеткіші 2023 жылғы 6,1%-дан 2024 жылдың қаңтар–қыркүйек айларының қорытындысы бойынша 3,4%-ға дейін төмендеді. Меншікті капиталдың ROE коэффициенті 11,3%-дан 6,2%-ға дейін төмендеді.
Нарықтың әлсіз дамуы, тиісінше, интернет жылдамдығының төмен көрсеткіштері секторға инвестициялардың жеткіліксіз көлемде бөлінетінін растайды. Телекоммуникация саласы салмақты әрі тұрақты инвестицияларды қажет етеді. Бұл ретте ірі оператор «Қазақтелеком» АҚ салаға күрделі салымдарды айтарлықтай қысқартуда: мәселен 2024 жылдың тоғыз айының қорытындысы бойынша компанияның негізгі құралдарды сатып алуға салған инвестициясы 20,3%-ға, 180,7 млрд теңгеден 144 млрд теңгеге дейін азайды. Ал материалдық емес активтерді сатып алуға салынған инвестициялары тіпті 90,1%-ға, 161,7 млрд теңгеден 16 млрд теңгеге дейін қысқарған — бұл елеулі құлдырау.
Сонымен қатар, ағымдағы жылы 31 қаңтарда S&P Global Ratings рейтингтік агенттігі «Қазақтелеком» АҚ рейтингін «BB+»-тен «BB»-ға дейін, сондай-ақ Қазақстанның ұлттық шкаласы бойынша рейтингін «kzAA»-дан «kzA+»-ке дейін төмендетті. Рейтингтер бойынша болжам — «Теріс». Бұл Tele2 және Altel брендтері бар мобильді байланыс операторының «Мобайл Телеком-Сервис» сатылымына байланысты. Рейтингтік агенттік өз әрекетін былай түсіндіреді: «Біз 2025 жылы кірістің шамамен 20%-ға төмендеуін және EBITDA-ның шамамен 50%-ға төмендеуін болжаймыз, бұл түзетілген EBITDA маржасының 44%-дан 27%-28%-ға дейін төмендеуіне әкеледі. Бұл көптеген қолданыстағы еуропалық байланыс операторларының немесе ұқсас бизнес профильдері бар операторлардың маржаларымен салыстырғанда өте төмен. Бұл „Қазақтелекомның“ салыстырмалы түрде жоғары шығындар базасын және оның инвестицияларға қажеттіліктерін көрсетеді».
Осылайша, «Қазақтелеком» АҚ күрделі қаржылық және операциялық қиындықтарға тап болды. Пайданың төмендеуі, рентабельділіктің төмендеуі, инвестициялардың қысқаруы және кредиттік рейтингтің төмендеуі компания позициясының әлсірегенін және телекоммуникация секторының дамуының баяулағанын көрсетеді.
