Биыл 1 қазандағы жағдай бойынша, зейнетақы активтерінің жалпы көлемі 17,2 трлн теңгеден асты, бұл былтырғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда 22,1% артық. Бұл ретте ҚР Ұлттық банкінің сенімгерлік басқаруындағы БЖЗҚ зейнетақы активтері 99,9%-ды құрады.
Зейнетақы активтерін сақтау және табыстылықты қалыптастыру үшін ҚР Ұлттық банкі өзінің инвестициялық портфелін үнемі әртараптандырады. Яғни, активтер белгілі бір көлемде үйреншікті қаржылық құралдарға салынбайды, жағдайды ескере отырып жүйелі түрде өзгеріп отырады.
Мысалы, ҚР Ұлттық банкінің сенімгерлік басқаруындағы БЖЗҚ инвестициялық портфелінің жалпы көлеміндегі мемлекеттік бағалы қағаздардың (МБҚ*) үлесі бір жылда 61,10%-дан 64,98%-ға (оның ішінде ҚР МБҚ — 47,18%), сыртқы басқарудағы активтердің үлесі 9,8%-дан 12,71%-ға дейін өсті, ал ҚР және шетелдік эмитенттердің корпоративтік облигацияларының үлесі керісінше 19,08%-дан 15,56%-ға дейін, депозиттер үлесі 7,36%-дан 4,12%-ға дейін төмендеді.
Сонымен қатар, портфельді әртараптандыру инвестициялау валютамен де жүзеге асырылады. 2023 жылғы қыркүйектің аяғында қаржы құралдарының инвестициялық портфелі валюта үлесі мынадай:
- ұлттық валюта — 68,17% (бір жыл бұрын — 70,17%);
- АҚШ доллары — 31,8% (бір жыл бұрын — 29,75%);
- басқа валюталар — 0,03% (бір жыл бұрын — 0,08%).
* ҚР МБҚ, ҚР ҰБ ноттарын, шет мемлекеттердің және ХҚҰ МБҚ ескере отырып
Портфельдегі мерзімді өзгерістерге негізделген мұндай инвестициялық стратегия оң нәтижелерге әкеледі. Биыл тоғыз айда инвестициялық белсенділік нәтижесінде, сондай-ақ валюта бағамының тұрақсыздығына және қаржы құралдарының нарықтық құнының өзгеруіне байланысты таза инвестициялық табыс көлемі 1,4 трлн теңгеге жетті, бұл былтырғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда 91,1% артық.
Алынған табыстың құрылымы мынадай:
- бағалы қағаздар бойынша, оның ішінде орналастырылған депозиттер және «кері РЕПО» операциялары бойынша және бағалы қағаздарды нарықтық қайта бағалаудан түскен сыйақы түріндегі табыс — 1,1 трлн теңге;
- сыртқы басқарудағы активтерден түскен табыс — 239,9 млрд теңге;
- шетел валютасын қайта бағалаудан түскен табыс — 89 млрд теңге;
- басқа табыстар — 3,9 млрд теңге.
Жалпы, биыл тоғыз айда салымшылардың шоттарына бөлінген БЖЗҚ зейнетақы активтерінің табыстылығы 8,9% болды, ал инфляция 7,2% болды. Сонымен қатар, соңғы 12 айда (2022 жылдың қазанынан 2023 жылдың қыркүйегіне дейін) табыстылық 10,14% болды.
Айта кету керек, талдамалық тұрғыда, зейнетақы жинақтары ұзақ мерзімді инвестиция және кем дегенде бір жыл кезеңіндегі инвестициялық табысқа талдау жасаған жөн. Қысқа мерзімді (апталық, айлық және т. б.) мәліметтер индикативті емес, өйткені олар нарық конъюнктурасының тұрақты өзгеруіне байланысты.
Мәселен, жинақтаушы зейнетақы жүйесі құрылған кезден бастап инвестициялық табыс — 1998 жылдан 2023 жылғы 1 қазанға дейін — жиынтық 806,3% болды, ал жалпы кезеңдегі инфляция 734,08% болды. Бұл ретте 2014 жылғы 1 сәуірден (БЖЗҚ-да зейнетақы активтерін біріктірудің аяқталу кезеңі) 2023 жылғы 1 қазанға дейін алынған таза инвестициялық табыс шамамен 8,3 трлн теңге. Жинақталған таза инвестициялық табыстың зейнетақы жинақтарының жалпы көлеміндегі үлесі жүргізілген төлемдерді есепке алғанда 37,7%, бұл азаматтардың жинақтарының құрылымында инвестициялық қызметтің маңызды рөлін көрсетеді.
БЖЗҚ зейнетақы активтері бойынша инвестициялық қызметтің мұндай оң нәтижелері бұрын-соңды болмаған геосаяси шиеленіс, турбуленттік экономикалық жағдай және ақша-несие саясатының қатаңдауы кезеңінде болғанын атап өткен жөн. Сонымен қатар, Қазақстанның бұл мәселедегі ұстанымы басқа елдермен салыстырғанда қолайлы және әсерлі.
Мысалы, Норвегияның мемлекеттік зейнетақы қоры (GPFG), әлемдегі ең ірі тәуелсіз әл-ауқат қоры 34 млрд АҚШ доллары көлемінде үлкен шығынға ұшырады.
Жалпы, Thinking Ahead Institute (TAI WTW) 22 зейнетақы нарығын қамтитын зерттеуі (P22) 2022 жылдың соңында зерттелген елдердің зейнетақы активтерінің жалпы көлемі бір жыл ішінде 15,4%, яғни 47,9 трлн АҚШ долларына дейін төмендегенін көрсетті. Бірден 22 елдің ішінде дамыған және дамушы 17 ел шығынға ұшырады.
Табыстылық деңгейіне келетін болсақ, жағдай мынадай: 2023 жылдың екінші тоқсанының соңында зейнетақы активтерінің кірістілігі АҚШ-та 4,1%, Канадада — 1,3%, Еуроаймақта — 1,2%, Швейцарияда — 1,7%, Ұлыбританияда — бірден минус 6,3%.
Осылайша, ҚР БЖЗҚ зейнетақы активтері бойынша инвестициялық қызмет нәтижелері оң деп сеніммен айта аламыз: жаһандық жағдайға қарамастан, ел азаматтарының зейнетақы активтерін сақтап қана қоймай, көбейтіп жатыр.
Сондай-ақ, Қазақстанда инфляция деңгейін ескере отырып, міндетті зейнетақы жарналарының сақталуына бірегей кепілдік бар екенін еске сала кетейік. Төлем құқығы пайда болған кезде инвестордың жинақталған рентабельділігіне әсер еткен белгілі бір кезеңдегі табыстылық төмендеген жағдайда, айырманың орнын толтыруға мемлекет кепілдік береді.
