Қазақстан экономикасында мемлекеттің атқаратын рөлі маңызды. 2025 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша елімізде мемлекеттік қатысумен 25,5 мың жұмыс істеп тұрған кәсіпорын бар, бұл жалпы кәсіпорындар санының 6%-ын құрайды.
Стратегиялық маңызы бар экономикалық салаларда жұмыс істейтін ұлттық компаниялар ел экономикасында айрықша орынға ие. 2024 жылдың төрт тоқсанының қорытындысы бойынша ұлттық компаниялардың өнімді сатудан және қызмет көрсетуден түскен табысы 4,5 трлн теңгені құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда, шамамен 20%-ға артық. Демек, ұлттық компаниялардың қызметі барлық негізгі салаларды қамтиды және аса маңызды рөл атқарады. Алайда 2024 жылдың қорытындысы бойынша ұлттық компаниялардың таза пайдасы (салық салуға дейін) бір жылда 24,3%-ға төмендеп, 1,6 трлн теңгені құрады. Бұл төмендеу шығындардың белгілі бір баптарының өсуіне байланысты. Десе де, жұмыс пен пайда көлемі жоғары болып саналады.
Ұлттық компаниялардың таза пайдасы төмендегідей бөлінеді:
- акционерлерге (мемлекетке және басқаларға, егер бар болса) дивидендтер төлеу;
- компанияны әрі қарай дамыту мақсатында бөлінбеген пайда ретінде сақтау.
Алайда ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ұлттық компанияларды барлық пайданы ара-тұра дивидендтерге төлеуге шақырды. Бұдан басқа, соңғы уақытқа дейін ҚР Үкіметінің қаулысы қолданылып келді, оған сәйкес ұлттық компаниялар таза табыстың кемінде 70%-ын дивидендтер төлеуге бағыттау үшін қажетті шаралар қабылдауы тиіс. Бірақ барлық компаниялар осы қаулыны ұстанған жоқ. Қазіргі уақытта олар әлі де мемлекетке дивидендтер төлеуге асықпайды.
Енді қандай ұлттық компаниялардың 2024 жылдың қорытындысы бойынша дивидендтер төлегенін анықтайық. «Бәйтерек» ҰБХ мен «Самұрық-Қазына» АҚ еншілес ұйымдарын жеке қарастырайық.
«Бәйтерек» ҰБХ еншілес ұйымдарынан бастайық. Холдингтің өзі 2024 жылға 61,2 млрд теңге көлемінде дивидендтер төледі.
Холдингтің еншілес ұйымдарының барлығы дерлік өткен жылдың қорытындысы бойынша дивидендтер төлеуге шешім қабылдады. Ең көп дивидендтерді Отбасы банк төлейді — 84,6 млрд теңге немесе таза табыстың 70%-ы. Бір акцияға есептегенде дивидендтер сомасы 10798,88 теңгені құрайды. Қаржы институты дивидендтерді екі траншпен береді. 42,3 млрд теңге көлеміндегі алғашқы транш төленді. 42,3 млрд теңге мөлшеріндегі екінші транш ағымдағы жылдың 2 шілдесіне дейін төленетін болады. Айта кетерлігі, үш жыл ішінде (2022, 2023 және 2024) Отбасы банк жалпы сомасы 196 млрд теңгеге дивидендтер төледі.
ҰБХ-ның қалған еншілес ұйымдары мынадай мөлшерде дивидендтер төледі: «Қазақстанның Даму банкі» АҚ — 67,3 млрд теңге, «Qazaqstan Investment Corporation» АҚ — 2,2 млрд теңге, «Аграрлық кредиттік корпорация» АҚ — 42,3 млрд теңге, «Қазақстан тұрғын үй компаниясы» АҚ — 28,5 млрд теңге, «„Даму“ кәсіпкерлікті дамыту қоры» — 18,8 млрд теңге.
«Самұрық-Қазына» АҚ еншілес ұйымдары бойынша жағдай сәл өзгеше. Қордың өзі дивидендтер жөнінде нақты бір шешім қабылдаған жоқ.
Ал қордың екі еншілес ұйымының директорлар кеңесі акционерлерге 2024 жылға дивидендтер бөлуді ұсынды. Әңгіме «„ҚазМұнайГаз“ ҰК» АҚ жайында — 300 млрд теңге немесе өткен жылдың қорытындысы бойынша ұлттық компанияның таза пайдасының 27,4%-ы, сондай-ақ «Эйр Астана» АҚ жөнінде — 6,3 млрд теңге және 12,8 млрд теңге мөлшерінде арнайы дивидендтер. Әзірге бұл тек ұсыныс, қорытынды шешім қабылданған жоқ.
Бес еншілес ұйым дивидендтер төлейтінін жариялады, олар:
- «Қазақтелеком» АҚ 2024 жылға 74,2 млрд теңге дивиденд төлеу туралы шешім қабылдады — компанияның барлық таза табысының шамамен 100%-ы. Сонымен қатар өткен жылдардағы бөлінбеген пайданың бір бөлігін — 219,3 млрд теңгені дивидендтер ретінде жіберу туралы да шешім қабылданды.
- «„Қазатомөнеркәсіп“ ҰАК» АҚ-ның дивидендтер сомасы 327,9 миллиард теңгені немесе шешім қабылданған күні компанияның дивидендтік саясатына сәйкес бос ақша ағынының 75%-ын құрайды.
- «ҚазТрансОйл» АҚ 33,1 млрд теңге мөлшерінде дивидендтер төледі.
- «KEGOC» АҚ дивидендтерді екі траншпен төлейді: 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында — 22,7 млрд теңге және 2024 жылдың екінші жартыжылдығында — 22,3 млрд теңге.
- «Самұрық-Энерго» АҚ — компания 2024 жылға дивидендтер ретінде 20,6 млрд теңге немесе компанияның таза табысының 18,3%-ын береді.
Сондай-ақ Самұрық-Қазынаның бес еншілес ұйымы 2024 жылға дивидендтер төлемеу туралы шешім қабылдады: «Кселл» АҚ, «„Қазақстан темір жолы“ ҰК» АҚ, «Қазпошта» АҚ, «АстанаГаз КМГ» АҚ, «QAZAQGAZ AIMAQ» АҚ.
