Биылғы сәуір айында сақтандыру компаниялары мен активтерді басқарушылардың әлемдік көшбасшысы Allianz өзінің Allianz жеке зейнетақы индексін (API) пайдалана отырып, дүние жүзіндегі 75 зейнетақы жүйесін талдайтын өзінің Жаһандық зейнетақы есебінің жаңа басылымын шығарды. Индекс зейнетақы жүйесінің тұрақтылығы мен жеткіліктілігін кешенді бағалауға арналған. Ол үш қосалқы индекстен тұрады және 1-ден 7-ге дейінгі шкала бойынша бағаланатын 40 параметрді ескереді, мұнда 1 ең жақсы нәтижені білдіреді. Есеп 2023 жылдың наурыз айындағы соңғы қолжетімді деректерге негізделген.
Allianz бағалауы бойынша, ең жақсы зейнетақы жүйесі бар ел 2,2 ұпаймен Дания болды, одан кейін 2,6 ұпай жинаған Нидерланд пен Швеция, одан кейін Жаңа Зеландия (2,8 ұпай), АҚШ, Тайвань және Израиль (әрқайсысы 2,9 ұпай), Бельгия және Аустралия (әрқайсысы 3 ұпай). Олардан кейін 3,1 ұпаймен Оңтүстік Корея, Люксембург, Швейцария және Ұлыбритания тұр.
Өз кезегінде Қазақстанның жалпы индексі 3,5 болды, бұл жалпы мемлекеттердің орташа көрсеткішінен (3,6 балл) жақсы. Республика ТМД-дағы көршілерін, соның ішінде Ресейді ғана емес, Испания, Чили, Сингапур, Біріккен Араб Әмірліктері, Словакия, Чехия, Венгрия, Түркия және басқа да елдерді басып озды. Бұл нәтижелер Қазақстанның зейнетақы жүйесі Allianz талдаған басқа елдермен салыстырғанда зейнетақы тұрақтылығы мен жеткіліктілігі бойынша орташадан жоғары екенін көрсетеді.
Жалпы, елімізде оң нәтижелер көрсетілуде, бұл жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамытудың дұрыс бағытын көрсетеді.
Allianz баяндамасында халықтың қартаюы мәселесіне баса назар аударылады, өйткені бұл демографиялық процесс әлемдегі зейнетақы жүйелері үшін негізгі проблемалардың бірі болып қала береді. 2050 жылға қарай әлемде шамамен 1,6 млрд адам 65 жастан асқан және оның 1 млрд-қа жуығы Азияда (негізінен Үндістан мен Қытайда) болады деп болжануда. Жаһандық өмірдің орташа ұзақтығы 2023 жылғы 73,4 жастан 2050 жылға қарай 77,2 жасқа дейін артады. Сондықтан ұзақ мерзімді қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және болашақ ұрпаққа артық салмақ түсірмеу үшін зейнетақы жүйесін демографиялық өзгерістерге дайындау өте маңызды.
Бұл жаһандық үрдіс Қазақстанға да қатысты екенін айтқанбыз. Сонымен қатар, БҰҰ болжамы бойынша, Қазақстанда демографиялық ауыртпалық көрсеткіші де артады. Мәселен, 2022 жылы бұл коэффициенттің мәні 12,9%-ды құрады. 2025 жылға қарай көрсеткіш 14,1%-ға, 2030 жылға қарай — 15,9%-ға, 2040 жылға қарай — 17,1%-ға, 2050 жылға қарай — 19%-ға жетеді.
Дәл осы себепті әлемнің көптеген елдері, соның ішінде Қазақстан да жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшті. Биыл ҚР-ның жинақтаушы зейнетақы жүйесі өзінің 25 жылдығын атап өтуде.
Жалпы, елімізде жылдан-жылға зейнетақымен қамтамасыз ету бойынша барлық негізгі көрсеткіштердің серпінді өсуі байқалады. Мәселен, 2023 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша, ел азаматтарының БЖЗҚ-дағы жинақталған зейнетақы қаражаты бір жыл ішінде 21,1% артып, 15,7 трлн теңгеге жетті. Бұл қаралып отырған кезеңдегі соңғы жылдардағы ең жоғары өсім.
Өңірлер бойынша азаматтардың зейнетақы жинақтарының ең көп мөлшері Алматы мен Астанаға түсті: тиісінше 2,97 трлн және 1,41 трлн теңге. Үздік үштікті Қарағанды облысы жапты: 1,24 трлн теңге.
Биылғы төрт айдың қорытындысы бойынша, БЖЗҚ-ға аударылған жарналардың көлемі 663,3 млрд теңгеге жетті, бұл былтырғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда 27% артық (2022 жылғы қаңтар-сәуірде — 523,5 млрд теңге).
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша сома бір жылда 26,8% өсіп, 631,1 млрд теңгеге, міндетті кәсіптік жарналар бойынша — 24,2% өсіп, 31,6 млрд теңгеге, ерікті зейнетақы жарналары бойынша — 73% өсіп, 690,4 млн теңгеге жетті.
Жалпы, еліміздің зейнетақы жүйесі қарт адамдарды зейнеткерлікке шыққаннан кейін лайықты өмір сүру құралдарымен қамтамасыз етуге бағытталған тұрақты дамуды көрсетеді. Бұған БЖЗҚ-ның ресми деректері де, халықаралық бағалар да дәлел.
