ҚР СЖжРА Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, 2023 жылдың қорытындысы бойынша ел ішіндегі бөлшек электрондық коммерция нарығының көлемі 2,4 трлн теңгені құрады — өткен жылмен салыстырғанда бірден 24,3%-ға артық. Жалпы алғанда, бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі электрондық коммерцияның үлесі (маркетплейстерді ескере отырып) 2023 жылы рекордтық 12,7%-ға жетті.
Айта кету керек, электрондық коммерцияның жалпы айналымының 72,4%-ы маркетплейстерге, ал көлемнің тек 27,6%-ы кәсіпорындардың жеке интернет-ресурстары арқылы сатуға жұмсалды. Осылайша, бұл ҚР-дағы электрондық коммерцияның негізгі нарығын қалыптастыратын маркетплейстер.
Маңызды мәселе: негізінен маркетплейстер арқылы өз тауарларын шағын кәсіпорындар сатады — олардың үлесі электрондық сауда нарығының 93%-ын құрады. Сонымен қатар, орта кәсіпорындардың үлес салмағы 4,8% құрады, бірақ ірі кәсіпорындардың үлесі — небәрі 2,4%. Бұл осылай болады деп күтілуде де: шағын бизнесте сату сайттарын жүргізу үшін ресурстар көп емес, сонымен бірге онлайн сатылымға шығу қажеттілігі өте жоғары, бұл қол жетімділікті арттырады және көптеген мүмкіндіктерді ашады. Шын мәнінде, маркетплейстердің кеңеюі шағын және орта бизнестің дамуына оң әсер етеді деп айтуға болады.
Маркетплейстерге толығырақ тоқталайық. Электрондық коммерция нарығына және елдегі ШОБ-тың дамуына оң әсер етуден басқа, маркетплейстер бюджетке елеулі үлес енгізеді. Ranking.kz командасы ҚР-дағы қызметін жүзеге асыратын маркетплейс бюджетіне қанша салық төлейтінін зерттеуге шешім қабылдады. Талдауда тапқыр танымал маркетплейстер, сондай-ақ ашық қолжетімді деректердің болуы ескерілді. Нәтижесінде біз 14 маркетплейсті қарап, салық төлеушілердің аударымдары бойынша рейтинг жасадық.
Жарналар бойынша абсолютті көшбасшы Kaspi.kz (Kaspi Дүкені, Kaspi Travel, Kolesa) болды: 2023 жылы компания ел бюджетіне өзінің маркетплейстерінің қызметінен жалпы сомасы 102,7 млрд теңгеден астам жарна жіберді. Масштабты түсіну үшін мынаны атап өтеміз: бұл салық көлемі ҚР ірі маркетплейстері арасында бөлінген барлық аударымдардың 81,5%-ын құрайды. Сонымен қатар, жылдан жылға бұл сома айтарлықтай қарқынмен өсіп, аудандардың даму динамикасын көрсетеді. Мәселен, соңғы төрт жылда kaspi.kz маркетплейстерінен бюджетке салық аударымдарының орташа жылдық өсу қарқыны (CAGR) 81%-ын құрады.
Салықтар бойынша үздік-5-ке «ИМВБКЗ» ЖШС-нің Wildberries.ru (2023 жылы бюджетте 13,5 млрд теңге салыққа ұлғайды), «ОЗОН Маркетплейс Қазақстан»-ның Ozon.kz (5,2 млрд теңге) және «ОЭлИкс Групп»-тың Olx.kz (3 млрд теңгеге жуық) кірді. «Миллиардтаған» салықтар осымен аяқталады. Бесінші орында Halykmarket.kz: шамамен 996 млн теңге.
Бұдан әрі салықтар бойынша Shop.kz (240 млн теңге), Forte.kz (206,3 млн теңге), Jmart.kz (79,5 млн теңге) және басқалары бар.
Біздің талдауымызға сондай-ақ Satu.kz, Clevermarket.kz, Lamoda.kz, Tomas.kz және Marketplace.kz кірді. Қытайлық маркетплейстер белсенді сауда жасайды, бірақ Қазақстанда салық төлемейді. Толығырақ мәліметтер инфографикада келтірілген.
Қызықты статистиканы келтірейік. 2023 жылы маркетплейстерде сатылатын тауарлардың ең танымал топтары:
- телефондар мен гаджеттер — 486,2 млрд теңге;
- тұрмыстық техника — 205 млрд теңге;
- компьютерлер, ноутбуктер, бағдарламалық жасақтама, компьютерлік тауарлар — 178,4 млрд теңге;
- автотауарлар — 140,5 млрд теңге;
- құрылыс пен жөндеуге арналған тауарлар — 85,7 млрд теңге.
Сондай-ақ, үздік 10-ға келесі санаттар кірді: жиһаз, азық-түлік, үй және саяжай тауарлары, сұлулық пен денсаулыққа арналған тауарлар, киім, аяқ киім және спорттық тауарлар.
Сонымен қатар, маркетплейс арқылы алынатын қызметтердің ішінде ең танымал болды:
- билеттерді сатып алу және көлікке орын брондау — 495,8 млрд теңге;
- жолаушыларды тасымалдау бойынша қызметтер — 488,1 млрд теңге;
- жарнама саласындағы қызметтер — 53,5 млрд теңге;
- тапсырыс бойынша азық-түлік жеткізу бойынша қызметтер — 43,6 млрд теңге;
- орналастыру орындарының қызметтерін брондау және төлеу — 31,7 млрд тг.
