Мамандық бойынша жұмыс істемейтін азаматтар саны жалпы еңбек нарығының кеңеюімен және мамандық бойынша да жұмыс істейтін азаматтармен бірге көбейіп келе жатыр деуге болар еді. Бірақ мәселе мұнда емес. Егер мамандық бойынша жұмыс істемейтін адамдардың жыл сайынғы үлесін салыстыратын болсақ, онда басқа үрдісті көруге болады. Қазақстанда мұндай қызметкерлердің саны ғана емес, олардың жұмыспен қамтудағы үлесі де өсуде. Егер 2017 жылы ол 18,4% болса, 2022 жылдың қорытындысы бойынша 22,1%.
Айтпақшы, осы 2 млн қазақстандықтың барлығы мұндай қайшылықтарға алаңдамайды. Мүмкін, мамандық бойынша жұмыс істемейтіндердің тек 3,5%-ы жұмысты ауыстырып, өз кәсібінде жүзеге асырылатын орын тапқысы келеді. Біз бұл санды есептеу арқылы алдық. ҚР СЖРА ҰСБ дерегінше, былтыр 8,9 млн жұмыспен қамтылғандардың 208,9 мыңы жұмыстан кетуге дайын жүрген, яғни басқа жұмыс орнын тапқысы келген. Көп жағдайда бұл ниеттің себебі жалақының төмен деңгейі (36,2%) болды. Екінші орында өз мамандығы бойынша жұмыс істегісі келуі (32,8%). Былтыр мұндай адамдардың жалпы саны 68,5 мың болды. Алайда, адамдардың қазіргі жағдайына қанағаттанбауы мүмкін, бірақ олар жұмыстан шығуға дайын емес, әсіресе қазіргі қиын жағдайды ескерсек.
Еңбек нарығы мен кәсіби білім беру жүйесінің сұраныстарының сәйкессіздігін, мамандықтар бойынша бітіруші студенттердің санын және сұраныс болжамдарын салыстыру арқылы байқауға болады. Мәселен, осы жазда аяқталған оқу жылында жоғары және орта кәсіптік білім беру мекемелерінен 300,7 мың студент бітірді. Олардың төрттен бірі (24%) болашақ бастауыш сынып мұғалімдері, пән мұғалімдері және тәрбиешілер. Шамамен 6%-дан қызмет көрсету, өңдеу өнеркәсібі, сондай-ақ бизнес, басқару және құқық сияқты санаттарға тиесілі.
Орталық сарапшыларының болжамына сәйкес, биылғы жылы сұранысқа ие мамандықтар бойынша қажетті кадрлар саны 217,4 мың адамды құрайды. Сұранысы ең жоғары топ-10 мамандыққа мұғалімдер кіреді. Сондай-ақ, нарықтағы бос жұмыс орындарының саны бойынша көшбасшыларда бухгалтер кіреді (4,7%). Басқа санаттар кәсіптік білімді қажет етпейтін мамандықтар, атап айтқанда, күзетшілер, дүкен сатушылары мен жүргізушілер.
