Соңғы онжылдықта Қазақстанда оннан астам ірі баспа басылымы жабылды

Фото: https://www.shutterstock.com/

2022 жылдың қаңтар–желтоқсан айларында газет шығару қызметі былтырғымен салыстырғанда 15,9% артып, 21,6 млрд теңгені құрады. Сырттай қарағанда айтарлықтай өсім көрінгенімен, осыдан бес жыл бұрын да, яғни 2017 жылы баспа кәсіпорындары сол 21 млрд теңгеден астам сомаға газет шығарған. Одан кейінгі барлық жылдарда саладағы қызмет көрсету көлемі жыл сайын небәрі 17-18 млрд теңге айналасында қалды. Инфляцияны ескере отырып, 2017 жылғы деңгейге оралуды жетістік деп санау қиын.

Газет шығару сияқты қызметпен айналысатын бизнеске қиын. Мәселен, баспаханалардың газет шығару қызметтері бағасының өзгеруін қарасақ, 2017–2019 және 2022 жылдары сектордағы бағаның өсуі 3%-дан аспады. Пандемия жылдарында баспалар бағаны толығымен түсірді, олар бағаны 5%–7% төмендетуге мәжбүр болды.

Қағаз және қағаз өнімдерін өндіруде мүлде басқа жағдай байқалды. Газет шығарудың негізгі шикізаты 2019 жылдан басқа жыл сайын айтарлықтай қымбаттады. Былтыр қағаз 16,4%, алдыңғы 2021 жылы — 8,6%, 2018 жылы — 28,3% қымбаттаған.

Газеттердің қағаз нұсқаларын басып шығару құнының өсуіне тап болған редакциялардың қаржылық жағдайының нашарлауы да жарнама берушілердің баспасөзден онлайн БАҚ пен теледидарға кетуіне себеп болды. Мұны TNS Central Asia маркетингтік медиа-зерттеу компаниясының мамандары жүргізген Қазақстандағы жарнама нарығына жасаған шолуынан көруге болады. Ұйым сарапшылары бес жыл бойы коммуникацияның негізгі арналары арқылы жарнама ағындарын талдап келеді. Баспа БАҚ жағдайы мәз емес: бес жыл бойы теріс үрдіс болды. Оның үстіне 2018–2020 жылдары құлдырау өте ауыр болды — бір жылда 32,6%-дан 38,9%-ға дейін төмендеді. Былтыр баспасөз жарнама көлемінің тағы 12,2%-ын жоғалтты.

Бұл үрдісті соңғы жылдардағы газеттердің жабылуы туралы хабарлардан түсінуге болады (деректер кестеде келтірілген). Бұл толық тізім емес шығар, өйткені оған жабылуын республикалық ақпарат агенттіктері жазбаған аймақтық басылымдар кірмейді. Облыстық газеттер редакцияларының жұмысын тоқтатқаны туралы ақпаратты интернеттен де табу мүмкін емес. Сондықтан олардың саны бұдан да көп болса керек.

Соңғы екі жылда жабылғандар тізімінде бір кездері танымал болған «Караван», «Мегаполис» сияқты ірі газеттер мен қазақстандық байырғы басылымдарының бірі, 103 жылдық тарихы бар «Экспресс К» да бар. Баспа нұсқаларынан бас тарту тіпті қолдайтын сенімді инвесторы бар немесе ресейлік ірі баспа холдингтерінің филиалдары болған редакцияларда да байқалады. Олардың қатарында «Известия Казахстан» мен «Московский комсомолец в Казахстане» газеттері бар. Олар 2013-2014 жылдары ҚР нарығынан шығып кеткен.

Соңғы онжылдықта Қазақстанда оннан астам ірі баспа басылымы жабылды